Môn học: TƯƠNG ƯNG BỘ – SAṂYUTTANIKĀYA
Bài học ngày 17.4.2024
TỪ VÔ MINH TỚI HIỆN HỮU
Kinh Cách Nhìn Đối Với Sự Vật (Samanupassanāsuttaṃ)
Tập III – Uẩn
Chương I. Tương Ưng Uẩn-Phần I-Phẩm Chính Mình Là Hải Đảo (S,iii,47)
Chấp ngã là cái nhìn chủ quan đối với hiện tượng khách quan sanh diệt của vạn hữu. Khi bảo rằng “chiếc xe là của ta”, “chiếc xe nói lên sự hãnh diện về ta”, thì quên rằng chiếc xe vốn có tự tánh riêng, bản chất sanh diệt riêng. Một ngày nào đó, vì lý do gì mà chiếc xe không còn, thì có thể khổ sở vì cái ta gắn liền vào đó. Không phải là một, mà vô số hiện tượng được dán nhãn ngã, ngã sở như vậy. Chấp ngã vì vô minh. Chấp ngã tạo nên tác động “hữu, phi hữu” dẫn đến trầm luân sanh tử. Mấy ai biết được ba ngàn thế giới khởi từ ý niệm chấp ngã vô minh?
Kinh văn
Sāvatthinidānaṃ.
“Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā anekavihitaṃ attānaṃ samanupassamānā samanupassanti, sabbete pañcupādānakkhandhe samanupassanti, etesaṃ vā aññataraṃ.
Nhân duyên ở Sāvatthi.
—Này chư tỳ khưu, những sa môn hay bà la môn chấp ngã với nhiều cách sai biệt đều xem năm uẩn là đối tượng chấp thủ cách này hay cách khác. Năm chấp thủ ấy như thế nào?
Katame pañca? Idha, bhikkhave, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ; attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ … saññaṃ … saṅkhāre … viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ; attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
Này chư tỳ khưu, ở đây, phàm phu không học hiểu, không thành thạo, không tu tập đạo lý của các bậc thánh; không học hiểu, không thành thạo, không tu tập đạo lý của các bậc thiện trí xem sắc là ngã, ngã là sắc, trong sắc có ngã, trong ngã có sắc.
Vị ấy xem tưởng là ngã…
Vị ấy xem hành là ngã …
Vị ấy xem thức là ngã, ngã là thức, trong thức có ngã, trong ngã có thức.
Iti ayañceva samanupassanā ‘asmī’ti cassa avigataṃ hoti. ‘Asmī’ti kho pana, bhikkhave, avigate pañcannaṃ indriyānaṃ avakkanti hoti—cakkhundriyassa sotindriyassa ghānindriyassa jivhindriyassa kāyindriyassa. Atthi, bhikkhave, mano, atthi dhammā, atthi avijjādhātu. Avijjāsamphassajena, bhikkhave, vedayitena phuṭṭhassa assutavato puthujjanassa ‘asmī’tipissa hoti; ‘ayamahamasmī’tipissa hoti; ‘bhavissan’tipissa hoti; ‘na bhavissan’tipissa hoti; ‘rūpī bhavissan’tipissa hoti; ‘arūpī bhavissan’tipissa hoti; ‘saññī bhavissan’tipissa hoti; ‘asaññī bhavissan’tipissa hoti; ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’tipissa hoti.
Cái nhìn như vậy đưa đến chấp kiến “Ta là”. Với sự tồn tại của ý niệm “Ta là” hạ sanh năm căn: nhãn căn, nhĩ căn, tỷ căn, thiệt căn, thân căn. Này chư tỳ khưu, có ý và cảnh pháp thời có yếu tố vô minh. Khi phàm phu không học hiểu tiếp xúc với cảm thọ thì cảm thọ vô minh đi đến chấp kiến “Ta là”; chấp kiến “Ta là thế này”; chấp kiến “Ta sẽ là”; chấp kiến “Ta sẽ không là”; chấp kiến “Ta sẽ có sắc”; chấp kiến “Ta sẽ vô sắc”; chấp kiến “ta sẽ hữu tưởng”; chấp kiến “ta sẽ vô tưởng”; chấp kiến “ta sẽ phi tưởng phi phi tưởng”.
Tiṭṭhanteva kho, bhikkhave, tattheva pañcindriyāni. Athettha sutavato ariyasāvakassa avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. Tassa avijjāvirāgā vijjuppādā ‘asmī’tipissa na hoti; ‘ayamahamasmī’tipissa na hoti; ‘bhavissan’ti … ‘na bhavissan’ti … rūpī … arūpī … saññī … asaññī … ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’tipissa na hotī”ti.
Này chư tỳ khưu, đối với thánh đệ tử có học hiểu dù với năm căn nhưng vô minh đã đoạn tận và minh sanh khởi. Do vô minh đoạn tận và minh sanh khởi, vị ấy không khởi sanh chấp kiến “Ta là”; không chấp kiến “Ta là thế này”; không chấp kiến “Ta sẽ là”; không chấp kiến “ Ta sẽ không là”; không chấp kiến “Ta sẽ có sắc”; không chấp kiến “Ta sẽ vô sắc”; không chấp kiến “ta sẽ hữu tưởng”; không chấp kiến “ta sẽ vô tưởng”; không chấp kiến “ta sẽ phi tưởng phi phi tưởng”.
Chú Thích
Bài kinh này, được hiểu là tiến trình sanh tử khởi từ vô minh dẫn đến chấp ngã, rồi biến hiện ra sự hiện hữu với các căn và tiếp xúc với cảnh. Cứ thế là sự luân chuyển xoay tròn của vòng sinh hoá.
Theo Sớ giải, thì “ý – mano” ở đây là “nghiệp ý – kammamano” tức là “tiềm thức hộ kiếp – bhavaṅga”. Cảnh pháp ở đây chỉ cho cảnh của tiềm thức. Xúc vô minh (avijjāsamphassa) là sự giao thoa của căn, cảnh, thức tương ưng với vô minh (avijjāsampayuttaphassa) chỉ cho hoạt thức.
Vô minh hay sự không hiểu biết xác thực là nền tảng của luân hồi sanh tử. Vô minh dẫn tới chấp ngã: “Ta là”; “Ta là thế này”; “Ta sẽ là”; “ Ta sẽ không là” và từ đó tạo ra định hướng luân hồi sanh tử.
Dù là chấp thường hay hay chấp đoạn hoặc chấp hữu hoặc chấp vô đều là chấp ngã.
Tỳ khưu Giác Đẳng dịch và biên soạn.
“Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā anekavihitaṃ attānaṃ samanupassamānā samanupassanti, sabbete pañcupādānakkhandhe samanupassanti, etesaṃ vā aññataraṃ.
Katame pañca? Idha, bhikkhave, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto
rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ; attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ … saññaṃ … saṅkhāre … viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ; attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
Iti ayañceva samanupassanā ‘asmī’ti cassa avigataṃ hoti. ‘Asmī’ti kho pana, bhikkhave, avigate pañcannaṃ indriyānaṃ avakkanti hoti—cakkhundriyassa sotindriyassa ghānindriyassa jivhindriyassa kāyindriyassa. Atthi, bhikkhave, mano, atthi dhammā, atthi avijjādhātu. Avijjāsamphassajena, bhikkhave, vedayitena phuṭṭhassa assutavato puthujjanassa ‘asmī’tipissa hoti; ‘ayamahamasmī’tipissa hoti; ‘bhavissan’tipissa hoti; ‘na bhavissan’tipissa hoti; ‘rūpī bhavissan’tipissa hoti; ‘arūpī bhavissan’tipissa hoti; ‘saññī bhavissan’tipissa hoti; ‘asaññī bhavissan’tipissa hoti; ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’tipissa hoti.
Tiṭṭhanteva kho, bhikkhave, tattheva pañcindriyāni. Athettha sutavato ariyasāvakassa avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. Tassa avijjāvirāgā vijjuppādā ‘asmī’tipissa na hoti; ‘ayamahamasmī’tipissa na hoti; ‘bhavissan’ti … ‘na bhavissan’ti … rūpī … arūpī … saññī … asaññī … ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’tipissa na hotī”ti.
Pañcamaṃ.
