Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG
THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)
Bài 119. Tổng kết và Phân tích Duyên Sinh
Tattha tayo addhā dvādasaṅgāni vīsatākārā tisandhi catusaṅkhepā tīṇi vaṭṭāni dve mūlāni ca veditabbāni.
Ở đây, có ba giai đoạn, mười hai nhân tố, hai mươi phương diện, ba sự liên kết, bốn nhóm, ba vòng luân hồi và hai gốc rễ cần được hiểu.
Ba Giai Đoạn
Kathaṃ? Avijjāsaṅkhārā atīto addhā, jātijarāmaraṇaṃ anāgato addhā, majjhe aṭṭha paccuppanno addhāti tayo addhā.
Thế nào là ba giai đoạn?
Vô minh và hành thuộc về quá khứ; sinh và lão tử thuộc về tương lai; tám nhân tố ở giữa thuộc về hiện tại. Do vậy, có ba giai đoạn.
Chú Thích:
Khi mười hai nhân tố được phân chia thành ba giai đoạn thời gian, điều này chỉ là một phương pháp trình bày để minh họa cấu trúc nhân duyên của vòng luân hồi. Điều này không có nghĩa là các nhân tố thuộc về một giai đoạn nhất định, chỉ hoạt động trong giai đoạn đó mà không ảnh hưởng đến những giai đoạn khác. Thực tế, mười hai nhân tố luôn hiện diện cùng nhau trong bất kỳ một đời sống nào, chúng có mối quan hệ tương tác lẫn nhau, như sẽ được giải thích trong §7.
Mười Hai Nhân Tố
Avijjā saṅkhārā viññāṇaṃ nāmarūpaṃ saḷāyatanaṃ phasso vedanā taṇhā upādānaṃ bhavo jāti jarāmaraṇanti dvādasaṅgāni.
(1) Vô minh, (2) hành, (3) thức, (4) danh-sắc, (5) sáu xứ, (6) xúc, (7) thọ, (8) ái, (9) thủ, (10) hữu, (11) sinh, (12) lão tử.
Các thuật ngữ như sầu, bi, khổ, ưu, não được xem là hậu quả phụ của sinh.
§7 Bốn Nhóm
Sokādivacanaṃ panettha nissandaphalanidassanaṃ.
Avijjāsaṅkhāraggahaṇena panettha taṇhupādānabhavāpi gahitā bhavanti, tathā taṇhupādānabhavaggahaṇena ca avijjāsaṅkhārā, jātijarāmaraṇaggahaṇena ca viññāṇādiphalapañcakameva gahitanti katvā –
Atīte hetavo pañca, idāni phalapañcakaṃ.
Idāni hetavo pañca, āyatiṃ phalapañcakanti;
Vīsatākārā tisandhi, catusaṅkhepā ca bhavanti.
Ở đây, khi nói đến vô minh và hành, thì ái, thủ và hữu cũng được bao gồm. Tương tự, khi nói đến ái, thủ và hữu thì vô minh và hành cũng được bao gồm. Khi nói đến sinh và lão tử thì năm quả (thức, danh-sắc, sáu xứ, xúc, thọ) cũng được bao gồm. Do đó, có:
Do vậy, có hai mươi phương diện, ba sự liên kết và bốn nhóm.
Chú Thích:
Khi vô minh chưa được từ bỏ, ái và thủ chắc chắn sẽ khởi sinh. Và khi ái và thủ khởi sinh, chúng có gốc rễ trong vô minh. Hơn nữa, thuật ngữ "hành" và "hữu" đều chỉ cùng một thực tại—đó là ý nghiệp. Do đó, khi một nhóm thuật ngữ được nhắc đến, nhóm còn lại cũng được hàm ý. Sinh và lão tử không được liệt kê riêng trong hai mươi phương diện vì chúng là đặc tính của danh-sắc, chứ không phải những thực tại tối hậu. Các thực tại mà chúng thuộc về là năm nhân tố từ thức đến thọ (3-7).
Ba sự liên kết tồn tại giữa:
§8 Ba Vòng Luân Hồi
Avijjātaṇhupādānā ca kilesavaṭṭaṃ, kammabhavasaṅkhāto bhavekadeso saṅkhārā ca kammavaṭṭaṃ, upapattibhavasaṅkhāto bhavekadeso avasesā ca vipākavaṭṭanti tīṇi vaṭṭāni.
Chú Thích:
Ba vòng luân hồi thể hiện mô hình vận hành của vòng sinh tử luân hồi (saṃsāra). Vòng căn bản nhất là vòng lậu hoặc. Bị che lấp bởi vô minh và bị thúc đẩy bởi ái, một người thực hiện nhiều hành vi bất thiện hoặc thiện hữu lậu. Như vậy, vòng lậu hoặc dẫn đến vòng nghiệp. Khi nghiệp chín muồi, nó trổ quả trong vòng quả. Khi đối diện với những quả này—những cảm nghiệm vui và khổ—người ấy, nếu vẫn còn vô minh, lại bị ái chi phối, bám chấp vào những cảm nghiệm dễ chịu và cố tránh những cảm nghiệm đau khổ. Do đó, vòng quả lại tạo ra vòng lậu hoặc. Ba vòng này cứ thế tiếp diễn mãi cho đến khi vô minh—cội gốc của chúng—bị diệt trừ bởi trí tuệ của tuệ giác và Thánh đạo siêu thế.
§9 Hai Gốc Rễ
Avijjātaṇhāvasena dve mūlāni ca veditabbāni.
Vô minh và ái được hiểu là hai gốc rễ.
Chú Thích
Vô minh được gọi là gốc rễ từ quá khứ kéo dài đến hiện tại, đạt đến đỉnh điểm trong thọ. Ái được gọi là gốc rễ từ hiện tại kéo dài đến tương lai, đạt đến đỉnh điểm trong lão tử.
§10 Tóm Lược
Tesameva ca mūlānaṃ, nirodhena nirujjhati.
Jarāmaraṇamucchāya, pīḷitānamabhiṇhaso;
Āsavānaṃ samuppādā, avijjā ca pavattati.
Vaṭṭamābandhamiccevaṃ, tebhūmakamanādikaṃ;
Paṭiccasamuppādoti, paṭṭhapesi mahāmuni.
"Khi hai gốc rễ này bị diệt trừ, vòng luân hồi cũng chấm dứt. Khi lậu hoặc khởi sinh ở những người bị si mê với lão tử, vô minh lại khởi lên. Bậc Mâu Ni Đại Sỹ đã thuyết giảng vòng tái sinh không thể đo lường này với ba cõi, gọi đó là ‘Duyên Khởi’."
Chú Thích
Trong Kinh Chánh Kiến (Sammādiṭṭhi Sutta, M.9), Tôn giả Xá-lợi-phất (Sāriputta) được hỏi về nguyên nhân của vô minh. Ngài trả lời rằng vô minh phát sinh từ lậu hoặc (āsavasamudayā avijjāsamudayo). Khi được hỏi về nguyên nhân của lậu hoặc, Ngài trả lời rằng lậu hoặc phát sinh từ vô minh (avijjāsamudayā āsavasamudayo). Vì lậu hoặc căn bản nhất chính là lậu hoặc vô minh (avijjāsava), nên lời dạy của Ngài ngụ ý rằng vô minh trong bất kỳ kiếp sống nào đều xuất phát từ vô minh trong kiếp trước. Điều này, về bản chất, xác lập vòng tái sinh là vô thủy (anādi), vì bất kỳ trạng thái vô minh nào cũng luôn dựa vào một đời sống trước đó, dẫn đến sự hồi quy vô hạn.
Tỳ khưu Giác Đẳng dịch và biên soạn.
