Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG
THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)
Bài 130. Tiền sanh duyên (Purejātapaccayo)
Tiền sanh duyên (Purejāta-paccayo) được dịch là “duyên sinh trước” hoặc “nhân sinh trước”. "Pure" nghĩa là trước đó, "jāta" là đã sinh và "paccayo" là duyên. Nó ám chỉ mối liên hệ trong đó một pháp (hiện tượng) sinh ra trước, nhưng vẫn đóng vai trò là nhân (duyên) giúp đỡ sự sinh khởi, tồn tại và phát triển của một pháp khác xuất hiện sau. Ví dụ con mắt (nhãn căn) đã có trước thị giác (nhãn thức), nên nó là nhân duyên giúp cho sự thấy có thể xảy ra.
Nói cách khác, A sinh ra trước, rồi đến B sinh ra sau; A thậm chí có thể không còn hiện hành khi B xuất hiện, nhưng vẫn có ảnh hưởng làm điều kiện cho pháp B. Mặc dù sắc pháp không đồng sanh với những tâm này, nhưng nó đóng vai trò là cơ sở vật lý — như mắt, tai, lưỡi, thân — để các tâm nhãn thức, nhĩ thức, thiệt thức, thân thức... sinh khởi và hoạt động.
Do đó, các sắc thần kinh là tiền sanh duyên đối với các tâm ý sinh khởi sau đó. Sáu căn sai biệt tuỳ theo sanh loại nên sáu thức tương thích cũng vì đó mà không giống nhau. Thí dụ như thiệt căn của con người khác với thiệt căn của chư thiên nên thiệt thức sai biệt.
Nên ghi nhớ là năm căn nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân của những loài noãn sanh, thai sanh, thấp sanh thường hình thành đầy đủ qua một quá trình. Thời điểm mà các căn hoạt động được gọi là thời điểm giữa tục sinh và tử (majjhimāyu) chứ không hình thành hoàn chỉnh ngay lập tức.
Tiền sanh duyên chỉ có trong trường hợp giữa sắc pháp và danh pháp, bởi vì chỉ sắc mới có thể sinh ra trước mà vẫn ảnh hưởng một cách cố định đến các danh pháp (tâm và thuộc tánh) sau đó. Mặc dù trên thực tế vẫn có nhiều trường hợp trong cuộc sống duyên sanh trước trợ cho pháp sanh sau, như trường hợp cha mẹ là người hiền đức tạo duyên thuận hợp cho người con sanh sau là một vị Phật toàn giác. Những trường hợp này không được kể ở đây vì không mang tính đồng bộ nhất định (…).
Duyên này có những đặc tính cần ghi nhận:
Năng duyên và sở duyên theo Sớ giải tuỳ vào chi pháp của ba duyên phụ là cảnh tiền sanh duyên (ārammaṇapurejātapaccaya), vật tiền sanh duyên (vatthupurejātapaccaya), vật cảnh tiền sanh duyên (vatthārammaṇapurejātapaccaya).
Dưới đây là trích đoạn trong quyển “Toát Yếu A Tỳ Đàm” của Hoà thượng Tuệ Siêu chương “Toát yếu duyên trợ”.
10. Tiền sanh duyên
(Purejātapaccayo)
Tiền sanh duyên là mãnh lực trợ giúp bằng cách sanh trước. Như mặt trăng, mặt trời đã có từ lúc hình thành thái dương hệ, chúng tỏa sáng trợ sự sống của muôn loài trên trái đất. Mặt trăng mặt trời có trước trợ giúp muôn loài đang sống trên mặt đất là thí dụ ý nghĩa tiền sanh duyên.
Dựa vào chi pháp chánh tạng giải thích, sớ giải phân tích tiền sanh duyên thành ba duyên phụ là cảnh tiền sanh duyên (ārammaṇapurejātapaccaya), vật tiền sanh duyên (vatthupurejātapaccaya), vật cảnh tiền sanh duyên (vatthārammaṇapurejātapaccaya).
Chánh tạng giải thích:
Purejātapaccayo’ti - Rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Saddāyatanaṃ sotaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Gandhāyatanaṃ ghānaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Rasāyatanaṃ jivhāviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Phoṭṭhabbāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Rūpāyatanaṃ saddāyatanaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ - purejātapaccayena paccayo - Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañ ca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Sotāyatanaṃ sotaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Ghānāyatanaṃ ghānaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañ-ca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Jivhāyatanaṃ jivhāviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo - Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti taṃ rūpaṃ manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ pure jātapaccayena paccayo, manoviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ kiñci kāle purejātapaccayena paccayo kiñci kāle na purejātapaccayena paccayo.
Gọi là tiền sanh duyên như – Sắc xứ trợ nhãn thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Thinh xứ trợ nhĩ thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Khí xứ trợ tỷ thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Vị xứ trợ thiệt thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Xúc xứ trợ thân thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Sắc xứ, thinh xứ, khí xứ, vị xứ, xúc xứ trợ ý giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Nhãn xứ trợ nhãn thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Nhĩ xứ trợ nhĩ thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Tỷ xứ trợ tỷ thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Thiệt xứ trợ thiệt thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Thân xứ trợ thân thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên – Ý giới và ý thức giới sinh diễn nương vào sắc nào, thì sắc ấy trợ ý giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên; Sắc ấy đôi khi có trợ ý thức giới và các pháp tương ưng bằng tiền sanh duyên, cũng đôi khi không trợ bằng tiền sanh duyên.
Chú giải:
Sắc xứ là sắc cảnh sắc, thinh xứ là sắc cảnh thinh, khí xứ là sắc cảnh khí, vị xứ là sắc cảnh vị, xúc xứ là sắc cảnh xúc (tức là 3 sắc đại hiển trừ thủy đại). Năm cảnh này hiện khởi trước mới trợ cho ngũ song thức và 3 tâm ý giới, cùng các tâm sở tương ưng với ngũ song thức và ý giới. Đây gọi là cảnh tiền sanh duyên (ārammaṇapurejātapaccayo).
Nhãn xứ là sắc nhãn vật, nhĩ xứ là sắc nhĩ vật, tỷ xứ là sắc tỷ vật, thiệt xứ là sắc thiệt vật, thân xứ là sắc thân vật, sắc trú căn của ý giới và ý thức giới cõi ngũ uẩn là sắc ý vật. Sáu sắc vật này đã sanh trước đến khoảng trung thọ (majjhimāyu) mới trợ cho ngũ song thức, ý giới và có thể trợ ý thức giới, bằng vật tiền sanh duyên (vatthupurejātapaccayo).
Trường hợp sắc ý vật cận tử trợ 43 tâm lộ ý môn cận tử, mà 43 tâm lộ ấy bắt lấy sắc ý vật làm cảnh, thì đây gọi là vật cảnh tiền sanh duyên (vatthārammaṇapurejātapaccayo).
