Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Giáo trình TƯƠNG ƯNG BỘ – SAṂYUTTANIKĀYA
Bài học ngày 11.5.2021
NGƯỜI CÓ LÒNG TÀM
Kinh Tàm Quý (Hirīsuttaṃ)
CHƯƠNG I. TƯƠNG ƯNG CHƯ THIÊN, PHẨM VƯỜN HOAN HỶ (S.i,7)
Ở đời không ai không bị chỉ trích. Nhưng nói đến chê trách đúng pháp, đúng việc thì những bậc sống với chánh niệm và đoạn tận phiền não thì vẫn có. Tuy nhiên, cũng theo lời Phật dạy, số người nầy không nhiều. Có hai điểm cần lưu ý trong bài kinh nầy. Hiri là tàm chứ không phải là tàm quý. Tàm ở đây là hỗ thẹn với điều sai quấy. Một bậc giải thoát hoàn toàn không có sự thúc liễm bằng tàm quý như người còn phiền não. Tuy vậy lòng tàm ở đây nên hiểu với ý nghĩa rất rộng là một người có đủ hiểu biết và chánh niệm về những sở hành của mình để không làm những việc sai quấy.
''Hirīnisedho puriso,
Người được tàm chế ngự,
koci lokasmiṃ vijjati.
Tìm được ai ở đời?
Yo nindaṃ apabodhati
Ai biết ngăn chỉ trích,
asso bhadro kasāmivāti..
Như ngựa hiền bóng roi.
(Thế Tôn)
''Hirīnisedhā tanuyā,
Người được tàm chế ngự,
ye caranti sadā satā.
Sống thường thường chánh niệm,
Antaṃ dukkhassa pappuyya
Vị ấy đạt kết quả,
Khổ đau được đoạn tận,
caranti visame samanti..
Bước những bước thăng bằng,
Trên đường không thăng bằng.
Bản hiệu đính
Người hổ thẹn tội lỗi,
Có chăng ở đời nầy.
Ngăn trừ những chỉ trích,
Như ngựa thuần với roi?
Số ít có lòng tàm,
Sống luôn với chánh niệm.
Số ít đoạn khổ đau,
Vững bước đường gập ghềnh.
Hirīnisedho: Người tự chế bằng sự hỗ thẹn tội lỗi
nindaṃ: chê trách, chỉ trích
ye caranti sadā satā: người luôn sống với chánh niệm
caranti visame samanti: bước thăng bằng trên đường gồ ghề
Theo Sớ giải thì vị thiên thắc mắc là có chăng những bậc trọn lành (a la hán) không thể bị chỉ trích một cách chân chánh. Trong câu hỏi của vị thiên cũng chứa đựng một hình ảnh thí dụ: một con ngựa thuần không cần chờ tới bị đánh mà chỉ thấy bóng roi đưa lên là biết nên làm gì. Đức Phật trả lời rằng có. Đó là những bậc luôn sống với chánh niệm và vững bước trên cuộc sống lắm thăng trầm. Nhưng số đó không nhiều.
Dịch giả: Hoà Thượng Thích Minh Châu
Biên soạn Giáo trình: Tỳ kheo Giác Đẳng
-ooOoo-
8. Hirīsuttaṃ [Mūla]
18. ''Hirīnisedho puriso, koci lokasmiṃ vijjati.
Yo nindaṃ apabodhati [apabodheti (syā. kaṃ. ka.)], asso bhadro kasāmivāti..
''Hirīnisedhā tanuyā, ye caranti sadā satā.
Antaṃ dukkhassa pappuyya, caranti visame samanti..
8. Hirīsuttavaṇṇanā [Aṭṭhakathā]
18. Aṭṭhame hirīnisedhoti hiriyā akusale dhamme nisedhetīti hirīnisedho. Koci lokasmiṃ vijjatīti koci evarūpo vijjatīti pucchati. Yo nindaṃ apabodhatīti yo garahaṃ apaharanto bujjhati. Asso bhadro kasāmivāti yathā bhadro assājānīyo kasaṃ apaharanto bujjhati, patodacchāyaṃ disvā saṃvijjhanto viya kasāya attani nipātaṃ na deti, evameva yo bhikkhu bhūtassa dasaakkosavatthuno attani nipātaṃ adadanto nindaṃ apabodhati apaharanto bujjhati, evarūpo koci khīṇāsavo vijjatīti pucchati. Abhūtakkosena pana parimutto nāma natthi. Tanuyāti tanukā, hiriyā akusale dhamme nisedhetvā carantā khīṇāsavā nāma appakāti attho. Sadā satāti niccakālaṃ sativepullena samannāgatā. Antaṃ dukkhassa pappuyyāti vaṭṭadukkhassa koṭiṃ antabhūtaṃ nibbānaṃ pāpuṇitvā. Sesaṃ vuttanayamevāti.
Hirīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
