Môn học: TƯƠNG ƯNG BỘ – SAṂYUTTANIKĀYA
Bài học ngày 20.4.2024
THẾ GIỚI THỰC, THẾ GIỚI ẢO
Kinh Các Uẩn (Khandhasuttaṃ)
Tập III – Uẩn
Chương I. Tương Ưng Uẩn-Phần I-Phẩm Chính Mình Là Hải Đảo (S,iii,48)
Đối với người say khó phân cái gì thật, cái gì là ảo giác. Cuộc sống ngày nay cũng khiến con người chìm nổi, vui buồn theo thế giới ảo (cyber space), mà thường khi khó phân đâu là thật, đâu là giả. Phật pháp dạy chúng sanh sống với cả ba thực tế: sự tồn tại tự nhiên, cái tự nhiên tạo ra bởi chấp thủ và thế giới không tự nhiên do chấp thủ biến hiện. Điều này có thể thí dụ như cái đẹp ngoại hình do tự nhiên, hoặc do khéo trang điểm, hay ảo tưởng mình đẹp nhưng thực tế không đẹp. Năm uẩn tự bản chất đã rắc rối, lại nhìn từ nhiều góc cạnh quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới, ngoại giới, thô, tế, hạ liệt, thù thắng, xa, gần tạo thành “mớ bòng bong” muôn thuở của kiếp phù sinh.
Kinh văn
Sāvatthinidānaṃ.
“Pañca, bhikkhave, khandhe desessāmi, pañcupādānakkhandhe ca. Taṃ suṇātha.
Nhân duyên ở Sāvatthi …
—Này chư Tỳ khưu, Ta sẽ giảng ngũ uẩn và ngũ thủ uẩn, hãy lắng nghe.
Katame ca, bhikkhave, pañcakkhandhā?
Yaṃ kiñci, bhikkhave, rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, ayaṃ vuccati rūpakkhandho.
Yā kāci vedanā …pe…
yā kāci saññā …
ye keci saṅkhārā atītānāgatapaccuppannā ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā …pe… ayaṃ vuccati saṅkhārakkhandho.
Yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, ayaṃ vuccati viññāṇakkhandho.
Ime vuccanti, bhikkhave, pañcakkhandhā.
Này chư Tỳ khưu, thế nào là ngũ uẩn?
Này chư Tỳ khưu, bất cứ sắc gì dù trong quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới hay ngoại giới, thô hay tế, hạ liệt hay thù thắng, xa hay gần: đây gọi là sắc uẩn.
Này chư Tỳ khưu, bất cứ thọ gì … bất cứ tưởng gì … bất cứ hành gì …
Này các Tỷ-kheo, bất cứ thức gì dù trong quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới hay ngoại giới, thô hay tế, hạ liệt hay thù thắng, xa hay gần: đây gọi là thức uẩn.
Này chư Tỳ khưu, những pháp này được gọi là ngũ uẩn.
Katame ca, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā?
Yā kāci vedanā …pe… yā dūre santike vā sāsavā upādāniyā, ayaṃ vuccati vedanupādānakkhandho.
Yā kāci saññā …pe… yā dūre santike vā sāsavā upādāniyā, ayaṃ vuccati saññupādānakkhandho.
Ye keci saṅkhārā …pe… sāsavā upādāniyā, ayaṃ vuccati saṅkhārupādānakkhandho.
Yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ …pe… yaṃ dūre santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ, ayaṃ vuccati viññāṇupādānakkhandho.
Ime vuccanti, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā”ti.
Này chư Tỳ khưu, thế nào là ngũ thủ uẩn?
Này chư Tỳ khưu, bất cứ sắc gì dù trong quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới hay ngoại giới, thô hay tế, hạ liệt hay thù thắng, xa hay gần là đối tượng chấp thủ: đây gọi là sắc thủ uẩn.
Này chư Tỳ khưu, bất cứ thọ gì … bất cứ tưởng gì … bất cứ hành gì …
Này các Tỷ-kheo, bất cứ thức gì dù trong quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới hay ngoại giới, thô hay tế, hạ liệt hay thù thắng, xa hay gần là đối tượng chấp thủ: đây gọi là thức thủ uẩn.
Này chư Tỳ khưu, những pháp này được gọi là ngũ thủ uẩn.
Chú Thích
Thuật ngữ “khandha’ thường được dịch là uẩn hay ấm, có nghĩa là nhóm hay khối (rāsi). Mỗi nhóm có bản chất và hiện tượng riêng biệt. Cả năm uẩn đều được phân thành 11 thứ (quá khứ, vị lai, hiện tại, nội giới, ngoại giới, thô, tế, hạ liệt, thù thắng, xa, gần) như được ghi rõ trong Bộ Phân Tích của Thắng Pháp (Vibhanga 1, 12.).
Theo Sớ Giải, thì sự khác biệt giữa ngũ uẩn và ngũ thủ uẩn là ở hai điểm ô nhiễm (sāsava) và chấp thủ (upādāniya). Có những thứ bản chất không ô nhiễm, nhưng là đối tượng của chấp thủ như những tâm duy tác hiệp thế hữu nhân. Trong lúc các tâm siêu thế thì không ô nhiễm cũng không là đối tượng chấp thủ.
Ngũ uẩn và ngũ thủ uẩn được liệt kê trong Kinh Tạng, thoạt nghe như hoàn toàn giống nhau nhưng Thắng Pháp Tạng thì khác biệt rất rõ, như trong “Chủ Đề Thủ - Upādinnatika” với tất cả Pháp Thành do thủ và Cảnh thủ (Upādinnupādāniyā dhammā), Các Pháp Phi Thành do Thủ và Cảnh Thủ (anupādiṇṇupādāniyā dhammā), tất cả Pháp Phi Thành do thủ và phi cảnh thủ (Anupādinnānupādāniyā dhammā) thì chi pháp rất khác biệt.
Tỳ khưu Giác Đẳng dịch và biên soạn giáo trình
Chaṭṭhe rūpakkhandho kāmāvacaro, cattāro khandhā catubhūmakā. sāsavanti āsavānaṃ ārammaṇabhāvena paccayabhūtaṃ. upādāniyanti tatheva ca upādānānaṃ paccayabhūtaṃ. vacanattho panettha — ārammaṇaṃ katvā pavattehi saha āsavehīti sāsavaṃ. upādātabbanti upādāniyaṃ. idhāpi rūpakkhandho kāmāvacaro, avasesā tebhūmakā vipassanācāravasena vuttā. evamettha rūpaṃ rāsaṭṭhena khandhesu paviṭṭhaṃ, sāsavarāsaṭṭhena upādānakkhandhesu. vedanādayo sāsavāpi atthi, anāsavāpi atthi. te rāsaṭṭhena sabbepi khandhesu paviṭṭhā, tebhūmakā panettha sāsavaṭṭhena upādānakkhandhesu paviṭṭhāti. chaṭṭhaṃ.
