Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: TƯƠNG ƯNG BỘ – SAṂYUTTANIKĀYA
Bài học ngày 15.3.2025
KHÓ HIỂU BẰNG NGÔN TỪ VỀ GIẢI THOÁT RỐT RÁO
Kinh Phagguna Vấn Đạo (Phaggunapañhāsuttaṃ)
Chương XXXV. Tương Ưng Sáu Xứ – Phẩm Bệnh (SN.35.83)
Tất cả cái biết của giác quan thuộc về tâm ý, là hữu vi pháp, là những gì bị vô thường biến đổi. Không thể cân, đo, đong, đếm niết bàn bằng quan niệm có, không, còn, mất theo thường tình. Dùng ngôn ngữ thế gian, ý niệm thế gian để hiểu hay mô tả niết bàn là điều bất khả.
Kinh Văn
83. atha kho āyasmā phagguno ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā phagguno bhagavantaṃ etadavoca —
“atthi nu kho, bhante, taṃ cakkhu, yena cakkhunā atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... atthi nu kho, bhante, sā jivhā, yāya jivhāya atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... atthi nu kho so, bhante, mano, yena manena atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyyā”ti?
“natthi kho taṃ, phagguna, cakkhu, yena cakkhunā atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... natthi kho sā, phagguna, jivhā, yāya jivhāya atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... natthi kho so, phagguna, mano, yena manena atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyyā”ti. dasamaṃ.
Khi ấy, Tôn giả Phagguna đi đến Đức Thế Tôn, đảnh lễ và bạch rằng:
“Bạch Thế Tôn, có con mắt nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ - tức những vị đã đạt đến vô dư niết bàn, đã cắt đứt mọi vọng tưởng, đã vượt qua tất cả xiềng xích, đã chấm dứt vòng luân hồi và đã vượt lên trên mọi khổ đau?”
“Có tai nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ…
“Có ý nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ - tức những vị đã đạt đến vô dư niết bàn, đã cắt đứt mọi vọng tưởng, đã vượt qua tất cả xiềng xích, đã chấm dứt vòng luân hồi và đã vượt lên trên mọi khổ đau?”
Đức Phật đáp:
“Này Phagguna, không có con mắt nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ—những vị đã đạt đến Niết-bàn tối hậu, đã cắt đứt mọi vọng tưởng, đã vượt qua tất cả xiềng xích, đã chấm dứt vòng luân hồi và đã vượt lên trên mọi khổ đau.
Không có tai nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ…
Không có ý nào nhờ đó một người có thể mô tả về chư Phật quá khứ—những vị đã đạt đến Niết-bàn tối hậu, đã cắt đứt mọi vọng tưởng, đã vượt qua tất cả xiềng xích, đã chấm dứt vòng luân hồi và đã vượt lên trên mọi khổ đau.”
Chú Thích
Tôn giả Phagguna, tên Hán Việt là Bà Câu Na (婆拘那). Theo Tăng Chi Bộ Kinh (Aṅguttara Nikāya, A.iii.379 ff), khi Phagguna bị bệnh nặng, Tôn giả Ānanda đã thỉnh cầu Đức Phật đến thăm để an ủi và sách tấn. Đức Phật đã đến nơi Phagguna nằm trên giường, thân thể đau đớn trầm trọng. Đức Phật nhắc nhở về vô thường, khổ và vô ngã, giúp vị ấy không bị bám chấp vào thân xác hay đau đớn. Sau khi nghe lời dạy của Đức Phật, tôn giả đã chứng quả a la hán và viên tịch ngay sau đó.
Câu hỏi của Tôn giả Phagguna thoạt nghe khó hiểu. Sớ giải chú thích Tôn giả muốn biết rằng: Khi các vị Phật trong quá khứ đã viên tịch vô dư Niết-bàn (Anupādisesa Nibbāna), họ có còn giữ lại các giác quan hay không? Liệu có thể dùng mắt, tai, hay tâm để mô tả về họ sau khi họ đã hoàn toàn giải thoát hay không?
Đức Phật trả lời rằng không thể – vì các bậc Chánh Đẳng Giác sau khi đạt Niết-bàn Vô Dư thì không còn các căn (giác quan) hay thức để có thể mô tả về các ngài nữa. Điều này phản ánh nguyên lý Vô Ngã (Anattā):
Khi một bậc A-la-hán hay một vị Phật nhập Niết-bàn Vô Dư, ngũ uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức) hoàn toàn diệt mất.
Không còn thân xác hay bất kỳ căn nào tồn tại sau Niết-bàn.
Do đó, không thể nói rằng họ còn tồn tại dưới một dạng thức nào để có thể mô tả bằng mắt, tai, hay tâm.
Câu trả lời của Đức Phật khẳng định rằng:
Niết-bàn không phải là một cảnh giới hay một tồn tại có thể diễn tả bằng ngôn từ.
Khi các vị Phật hay các bậc A-la-hán nhập Niết-bàn Vô Dư, không còn gì để mô tả về các ngài theo cách thông thường của thế gian.
Tất cả các pháp hữu vi (saṅkhārā) đều vô thường và diệt tận khi một người giải thoát hoàn toàn.
Như vậy, ý chính của bài kinh là: Sau khi viên tịch Niết bàn, chư Phật không còn các căn để có thể mô tả bằng bất kỳ phương tiện nào trong thế gian.
Hai thuật ngữ "Chinnapapañca" và "Chinnavatuma" được giải thích theo Sớ giải như sau:
Chinnapapañca (cắt đứt mọi vọng tưởng) được hiểu là sự chấm dứt hoàn toàn sự khuếch tán của tham ái (taṇhā-papañca).
Chinnavatuma (cắt đứt mọi xiềng xích) được hiểu là sự đoạn tận "vũng lầy" của tham ái (taṇhā-vatuma), tức là không còn mắc kẹt trong vòng luân hồi.
Sớ Giải
83. dasame chinnapapañceti taṇhāpapañcassa chinnattā chinnapapañce. chinnavaṭumeti taṇhāvaṭumasseva chinnattā chinnavaṭume. kiṃ pucchāmīti pucchati? atikkantabuddhehi pariharitāni cakkhusotādīni pucchāmīti pucchati. atha vā sace magge bhāvitepi anāgate cakkhusotādivaṭṭaṃ vaḍḍheyya, taṃ pucchāmīti pucchatīti.
Giải Thích Kinh số 10 :
Chinnapapañca (cắt đứt mọi vọng tưởng): Nghĩa là tham ái và sự phóng dật của tâm đã bị chấm dứt hoàn toàn (taṇhāpapañcassa chinnattā).
Chinnavaṭuma (cắt đứt mọi xiềng xích): Nghĩa là vũng lầy của tham ái đã bị cắt đứt hoàn toàn (taṇhāvaṭumassa chinnattā).
Hai thuật ngữ này nhấn mạnh rằng một vị Phật hoặc một vị A-la-hán khi đạt Niết-bàn Vô Dư (Anupādisesa Nibbāna) thì hoàn toàn thoát khỏi tất cả sự trói buộc của tham ái và luân hồi.
Hai cách hiểu về câu hỏi của Tôn giả Phagguna:
Nói cách khác:
Đức Phật trả lời rằng không có mắt, tai…., hay ý nào có thể mô tả chư Phật sau khi họ đã viên tịch Niết-bàn.
Bản dịch của Hoà thượng Thích Minh Châu
Lưu ý: Bài này dường như do sự sai sót khi đưa vào vi tính. Kinh số 82 là “Kinh Thế Giới” lại mang nội dung của kinh số 83 “Kinh Phagguna”. Cả hai website là www.budsas.org và www.suttacentral.net đều thiếu bản dịch bài kinh này của Hoà thượng Thích Minh Châu.
82.IX. Thế Giới (S.iv,52)
1) ...
2) Rồi một Tỷ-kheo đi đến Thế Tôn...
3) Ngồi xuống một bên, Tôn giả Phagguna bạch Thế Tôn:
4-6) -- Có con mắt nào, bạch Thế Tôn, do con mắt ấy, có thể biết và tuyên bố về chư Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn các chướng ngại, đã đoạn các hành tung khát ái, đã chấm dứt luân hồi, đã vượt qua mọi khổ đau?... tai... mũi...
7-8) ... lưỡi... thân...
9) Có ý nào, bạch Thế Tôn, do ý ấy, có thể biết và tuyên bố về chư Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn các chướng ngại, đã đoạn các hành tung khát ái, đã chấm dứt luân hồi, đã vượt qua mọi khổ đau?
10-12) -- Không có con mắt nào, này Phagguna, do con mắt ấy, có thể biết và tuyên bố về chư Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn các chướng ngại, đã đoạn các hành tung khát ái, đã chấm dứt luân hồi, đã vượt mọi khổ đau... tai... mũi...
13-14) ... Không có lưỡi... Không có thân...
15) Không có ý nào, này Phagguna, do ý ấy, có thể biết và tuyên bố về chư Phật quá khứ đã nhập Niết-bàn, đã đoạn các chướng ngại, đã đoạn các hành tung khát ái, đã chấm dứt luân hồi, đã vượt qua mọi khổ đau.
