Môn học: TƯƠNG ƯNG BỘ – SAṂYUTTANIKĀYA
Bài học ngày 15.5.2025
CẢNH GIỚI TỐT NHẤT CHO NGƯỜI TU TẬP
Kinh Cơ Hội Tốt (Khaṇasuttaṃ)
Chương XXXV. Tương Ưng Sáu Xứ – Phẩm Devadaha (SN.35.135)
Rất nhiều người, ngay cả Phật tử, cũng mong mỏi sanh về thiên giới hoặc cảnh giới cực lạc sau khi chết, vì quá chán ngán thân phận con người. Đức Phật đặc biệt dạy rằng cõi nhân gian với sự trộn lẫn tương phản khổ vui là cơ hội tốt để tu phạm hạnh. Một bài học thực tế quan trọng khác là cuộc sống quá sung sướng cũng khó tu, mà quá khổ cũng trở ngại.
KINH VĂN
♦ 135. “lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāya. diṭṭhā mayā, bhikkhave, chaphassāyatanikā nāma nirayā. tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati aniṭṭharūpaṃyeva passati, no iṭṭharūpaṃ; akantarūpaṃyeva passati, no kantarūpaṃ; amanāparūpaṃyeva passati, no manāparūpaṃ. yaṃ kiñci sotena saddaṃ suṇāti ... pe ... yaṃ kiñci ghānena gandhaṃ ghāyati ... pe ... yaṃ kiñci jivhāya rasaṃ sāyati ... pe ... yaṃ kiñci kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati ... pe ... yaṃ kiñci manasā dhammaṃ vijānāti aniṭṭharūpaṃyeva vijānāti, no iṭṭharūpaṃ; akantarūpaṃyeva vijānāti, no kantarūpaṃ; amanāparūpaṃyeva vijānāti, no manāparūpaṃ. lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāya. diṭṭhā mayā, bhikkhave, chaphassāyatanikā nāma saggā. tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati iṭṭharūpaṃyeva passati, no aniṭṭharūpaṃ; kantarūpaṃyeva passati, no akantarūpaṃ; manāparūpaṃyeva passati, no amanāparūpaṃ ... pe ... yaṃ kiñci jivhāya rasaṃ sāyati ... pe ... yaṃ kiñci manasā dhammaṃ vijānāti iṭṭharūpaṃyeva vijānāti, no aniṭṭharūpaṃ; kantarūpaṃyeva vijānāti, no akantarūpaṃ; manāparūpaṃyeva vijānāti, no amanāparūpaṃ. lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāyā”ti. dutiyaṃ.
“Này các Tỳ khưu, thật là một điều may mắn cho các thầy, quả thật là một điều lợi lạc lớn cho các thầy, vì các thầy đã đạt được cơ hội sống phạm hạnh.
Này các Tỳ khưu, ta đã thấy những cõi địa ngục gọi là sáu xúc xứ (chaphassāyatanikā). Ở đó, bất cứ sắc nào được thấy bằng mắt, chỉ toàn là những sắc không vừa ý, không có sắc nào dễ chịu; chỉ là những sắc không hấp dẫn, không có sắc nào khả ái; chỉ là những sắc đáng ghét, không có sắc nào khả hỷ.
Bất cứ âm thanh nào được nghe bằng tai...
Bất cứ mùi nào được ngửi bằng mũi...
Bất cứ vị nào được nếm bằng lưỡi...
Bất cứ cảm xúc nào được xúc chạm bằng thân...
Bất cứ cảnh pháp nào được nhận biết bằng ý, cũng chỉ là những pháp không vừa ý, không có pháp nào dễ chịu; chỉ là những pháp không hấp dẫn, không có pháp nào khả ái; chỉ là những pháp đáng ghét, không có pháp nào khả hỷ.
Này các Tỳ khưu, thật là một điều may mắn cho các thầy, quả thật là một điều lợi lạc lớn cho các thầy, vì các thầy đã đạt được cơ hội sống phạm hạnh.
Này các Tỳ khưu, ta cũng đã thấy những cõi trời gọi là sáu xúc xứ (chaphassāyatanikā). Ở đó, bất cứ sắc nào được thấy bằng mắt, chỉ toàn là những sắc vừa ý, không có sắc nào không vừa ý; chỉ là những sắc hấp dẫn, không có sắc nào không hấp dẫn; chỉ là những sắc khả ái, không có sắc nào đáng ghét...
Bất cứ âm thanh nào được nghe bằng tai...
Bất cứ mùi nào được ngửi bằng mũi...
Bất cứ vị nào được nếm bằng lưỡi...
Bất cứ cảm xúc nào được xúc chạm bằng thân...
Bất cứ cảnh pháp nào được nhận biết bằng ý, chỉ toàn là những cảnh pháp vừa ý, không có cảnh pháp nào không vừa ý; chỉ là những cảnh pháp hấp dẫn, không có cảnh pháp nào không hấp dẫn; chỉ là những cảnh pháp khả ái, không có cảnh pháp nào đáng ghét...
Này các Tỳ khưu, thật là một điều may mắn cho các thầy, quả thật là một điều lợi lạc lớn cho các thầy, vì các thầy đã đạt được cơ hội sống phạm hạnh.”
CHÚ THÍCH
Chữ khaṇa - thường âm là sát na hay khoảnh khắc cực ngắn – còn có nghĩa là cơ hội, cơ duyên tốt. Trong bài kinh này khaṇa mang ý nghĩa là cơ hội.
Theo Sớ Giải, không có địa ngục riêng biệt nào mang tên là “sáu xúc xứ - Chaphassāyatanika”, bởi vì danh xưng này được áp dụng cho tất cả ba mươi mốt đại địa ngục; tuy nhiên, ở đây điều đó được nói nhằm ám chỉ đến đại địa ngục Avīci (A Tỳ). Trong Tăng Chi Bộ (Aṅguttara Nikāya) 56:43, một địa ngục được mô tả như vậy được gọi là mahāparilāha niraya, tức là “địa ngục Đại Hỏa Thiêu”.
Theo Sớ giải, cõi trời ở đây, thành Tāvatiṃsa (Đao Lợi Thiên) trở lên. Cõi Tứ Thiên Vưong tuy có thiên lạc nhưng vẫn có nhiều chúng sanh mang tâm trạng phiền não.
Ở trong những cảnh giới quá khổ hay quá vui đều không thể tu tập phạm hạnh. Chỉ có cõi người, nơi có sự pha trộn giữa khổ và lạc, vì vậy đây chính là "kammabhūmi" — vùng đất để thực hành phạm hạnh theo Thánh đạo.
Thân người mà ngươi đã đạt được chính là cơ hội, là thời điểm thuận lợi để sống đời phạm hạnh. Nên biết quý và tận dụng kiếp con người để huân tu phạm hạnh.
SỚ GIẢI
135. dutiye chaphassāyatanikā nāmāti visuṃ chaphassāyatanikā nāma nirayā natthi. sabbesupi hi ekatiṃsamahānirayesu chadvāraphassāyatanapaññatti hotiyeva. idaṃ pana avīcimahānirayaṃ sandhāya vuttaṃ. saggāti idhāpi tāvatiṃsapurameva adhippetaṃ. kāmāvacaradevaloke pana ekasmimpi chaphassāyatanapaññattiyā abhāvo nāma natthi. iminā kiṃ dīpeti? niraye ekantadukkhasamappitabhāvena, devaloke ca ekantasukhasamappitattā ekantakhiḍḍārativasena uppannapamādena maggabrahmacariyavāsaṃ vasituṃ na sakkā. manussaloko pana vokiṇṇasukhadukkho, idheva apāyopi saggopi paññāyati. ayaṃ maggabrahmacariyassa kammabhūmi nāma, sā tumhehi laddhā. tasmā ye vo ime mānussakā khandhā laddhā, te vo lābhā. yañca vo idaṃ manussattaṃ laddhaṃ, paṭiladdho vo brahmacariyavāsassa khaṇo samayoti. vuttampi hetaṃ porāṇehi — ♦ “ayaṃ kammabhūmi idha maggabhāvanā, ♦ ṭhānāni saṃvejaniyā bahū idha. ♦ saṃvegasaṃvejaniyesu vatthusu, ♦ saṃvegajātova payuñca yoniso”ti.
Trong bài kinh thứ hai (dutiye), nói về “chaphassāyatanikā” – tức là "sáu xứ xúc chạm" – điều này không có nghĩa là có những cõi địa ngục riêng biệt chỉ dành cho từng xứ xúc chạm. Thực ra, trong cả ba mươi mốt đại địa ngục, nơi nào cũng có mô tả về sự xúc chạm qua sáu cửa giác quan.
Câu kinh đó được nói ám chỉ riêng đến đại địa ngục Avīci, là nơi đau khổ tột cùng.
Còn nói đến “sagga” (cõi trời) ở đây, thì ý chỉ là thành trời Tāvatiṃsa. Dù vậy, trong toàn bộ cõi trời thuộc dục giới (kāmāvacara devaloka), không có nơi nào lại thiếu sự hiện hữu của xúc chạm qua sáu giác quan – tất cả đều có đủ.
Vậy đoạn này muốn nói lên điều gì?
Còn cõi người thì sao?
Do đó, cõi người chính là mảnh đất thích hợp để thực hành con đường Thánh đạo và phạm hạnh – và các vị đã được sinh làm người, tức là đã may mắn đạt được mảnh đất ấy.
Cho nên, thân người mà các vị đã có được chính là phước báu lớn và cái thời điểm mà các vị đang có để tu hành phạm hạnh chính là cơ hội quý báu.
Điều này đã được nói trong lời dạy của các bậc cổ đức:
“Đây là mảnh đất của nghiệp – nơi khả dỉ tu tập thánh đạo.
Ở đây có vô số những điều khiến tâm tư xúc động.
Khi có những cảnh làm khởi sanh cảm xúc mạnh.
Người khởi tâm tinh tấn sẽ biết hành xử đúng chánh niệm.”
Bản dịch của Hoà thượng Thích Minh Châu
135. II. Thâu Nhiếp (S.iv, 126)
1) ...
2) -- Này các Tỷ-kheo, các Ông được lợi đắc. Này các Tỷ-kheo, các Ông được khéo lợi đắc. Các Ông đã nắm được cơ hội (khana) để sống Phạm hạnh.
3) Này các Tỷ-kheo, Ta đã thấy các địa ngục gọi là sáu xúc xứ địa ngục. Ở đấy, phàm mắt thấy sắc gì, thấy sắc không khả lạc, không phải sắc khả lạc; thấy sắc không khả hỷ, không phải sắc khả hỷ; thấy sắc không khả ý, không phải sắc khả ý. Phàm tai nghe tiếng gì... Phàm mũi ngửi hương gì... Phàm lưỡi nếm vị gì... Phàm thân cảm xúc gì... Phàm ý nhận thức pháp gì, nhận thức pháp không khả lạc, không phải pháp khả lạc; nhận thức không phải khả hỷ, không phải pháp khả hỷ; nhận thức pháp không khả ý, không phải pháp khả ý.
Này các Tỷ-kheo, các Ông được lợi đắc. Này các Tỷ-kheo, các Ông được khéo lợi đắc. Các Ông đã nắm được cơ hội để sống Phạm hạnh.
4) Này các Tỷ-kheo, Ta đã thấy các Thiên giới gọi là sáu xúc xứ Thiên giới. Tại đấy, phàm mắt thấy sắc gì, thấy sắc khả lạc, không phải sắc không lạc; thấy sắc khả hỷ, không phải sắc không khả hỷ; thấy sắc khả ý, không phải sắc không khả ý. Phàm tai nghe tiếng gì... Phàm mũi ngửi hương gì... Phàm lưỡi nếm vị gì... Phàm thân cảm xúc gì... Phàm ý nhận thức pháp gì, nhận thức pháp khả lạc, không phải không khả lạc; nhận thức pháp khả hỷ, không phải không khả hỷ; nhận thức pháp khả ý, không phải pháp không khả ý.
Này các Tỷ-kheo, các Ông được lợi đắc. Này các Tỷ-kheo, các Ông được khéo lợi đắc. Các Ông đã nắm được cơ hội để sống Phạm hạnh.
