Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Giáo trình Thắng Pháp Abhidhamma
Ngày 14.3.2021
Bài 63
Sáu Khía Cạnh Quan Trọng Của Tâm Thức:
2. NHÂN (HETU)
Chữ nhân - hetu có nghĩa là nguyên nhân, lý do hay căn cội. Sớ giải định nghĩa chữ nhân (hetu) ở đây có nghĩa là cội rễ (mulattha). Chữ nhân ở đây không có nghĩa là là pháp tạo ra quả mà là pháp có ảnh toàn diện đối với tâm pháp theo tánh cách “đầu não”.
Có tất cả là 6 nhân:
1. Nhân tham (lobha)là sự dính mắc hay bám víu tức là thuộc tánh tham
2. Nhân sân (dosa) là sự khó chịu, không vừa ý với cảnh tức là thuộc tánh sân
3. Nhân si (mosa) là sự mê mờ, không nhận rõ sự thật tức thuộc tánh si
4. Nhân vô tham (alobha) là sự không dính mắc, buông xả tức thuộc tánh vô tham
5. Nhân vô sân (adosa) tức sự mát mẽ, hoà dịu đối với cảnh tức thuộc tánh vô sân
6. Nhân vô si (amoha) tức sự sáng suốt, thấy rõ sự thật tức thuộc tánh trí tuệ
Chính sáu thuộc tánh trên tạo nên sự khác biệt to lớn của tâm thức trên phương diện tốt, xấu.
Mặc dù ba nhân bất thiện tạo nên tâm bất thiện nhưng ba nhân thiện không chỉ tạo nên tâm thiện mà còn có ở tâm quả tịnh hảo và tâm duy tác tịnh hảo.
Ba nhân thiện trong sự hiện hữu và ảnh hưởng rất khác với ba nhân bất thiện. Nhân tham và nhân sân không đồng sanh trong một sát na tâm nhưng nhân vô tham và nhân vô sân thì luôn luôn cùng có mặt với nhau. Nhân si luôn luôn hiện hữu trong tất cả tâm bất thiện. Ngược lại nhân vô si thì không phải tâm thiện nào cũng có.
Tâm vô nhân
18 tâm vô nhân là những tâm là việc có tánh cách máy móc. Những tâm nầy nói lên rất nhiều về quả bất thiện qua 7 tâm quả bất thiện vô nhân. Tuy giản dị nhưng là biểu thị của “cái quả báo khổ to lớn” của chúng sanh trong đời khi “thiếu vắng hạnh phúc”.
6 Nhân và tâm bất thiện
Tâm tham luôn có nhân tham. Tâm sân luôn có nhân sân. Tất cả tâm bất thiện đều có nhân si hay thuộc tánh si. Thuộc tánh si cũng có một ảnh hưởng to lớn khác trong vai trò của vô minh (avijja).
6 Nhân và tâm dục giới tịnh hảo
Tất cả tâm dục giới tịnh hảo đểu luôn luôn có hai nhân vô tham và vô sân. Những tâm tịnh hảo ly trí thì không có nhân vô si. Khi tâm quả dục giới tịnh hảo ly trí làm việc tục sinh thì chúng sanh ấy gọi là người nhị nhân tức người không có căn bản trí tuệ nên không thể đắc thiền hay đạo quả. Tâm ly trí trong đời sống hằng ngày của chư vị A la hán là một khía cạnh thú vị được Thắng pháp đề cập đến (…)
6 Nhân và tâm thiền hiệp thế
Tất cả tâm thiền hiệp thế đều có đủ ba nhân vô tham, vô sân, và vô si. Sự có mặt của vô si hay trí tuệ trong tâm thiền - thứ tâm chủ yếu là định – là một điểm cần hiểu theo tánh cách vĩ mô. Một vị tu tập tứ vô lượng tâm thì nhân vô sân trở nên nỗi trội vì trở thành từ vô lượng tâm.
6 Nhân và tâm siêu thế
Cũng giống như các tâm thiền hiệp thế, tất cả tâm siêu thế đều luôn có đủ ba nhân thiện là vô tham, vô sân, vô si. Riêng nhân vô si, hay thuộc tánh trí tuệ, trong tâm các tâm tâm siêu thế đóng vai trò rất đặc biệt vì đó là tuệ giác và cũng là một trong bát chi đạo.
Từ ngữ nhân 因 trong chữ Hán có nghĩa là nguyên nhân hay nguyên do như chữ hetu trong Phạn ngữ. Thế nhưng ở đây chữ nhân không có nghĩa là pháp tạo quả mà là pháp có ảnh hưởng sâu rộng giống nhưng trong các cuộc bầu cử ở Mỹ tất cả những ồn ào, ảnh hưởng đều bắt nguồn từ những ứng cử viên.
Phải cần thận với từ ngữ phủ định như vô tham, vô sân, vô si mặc dù cách dùng từ nầy tương đương theo nguyên gốc Phạn ngữ. Vô tham không phải chỉ có sự vắng mặt của tham mà còn là sự vô nhiễm, vô sân không phải chỉ vắng mặt sân mà còn là sự mát mẽ hoà dịu, vô si không phải chỉ có sự vắng mặt của mê si mà còn là trí tuệ.
Ngược lại nhân si nên được hiểu là cái làm cho tâm thức mê mờ chứ không phải chỉ là vắng mặt của trí tuệ.
Biểu Đồ Chư Pháp - 6 Nhân Đối Với Tâm
Thảo luận 1. Tại sao trong các tâm tục sinh, tiềm thức, mệnh chung có thể có ba nhân vô tham, vô sân, vô si nhưng không bao giờ có ba nhân tham, sân, si?
Thảo luận 2. Tâm thiền chủ yếu là định thì vô si hay trí tuệ có mặt được hiểu thế nào?
Thảo luận 3. Phải chăng có những lối sống khiến cho các tố chất vô tham, vô sân, vô si thường sanh khởi và tồn tại?
Bài học trước là: Sáu Khía Cạnh Quan Trọng Của Tâm Thức, phần 1: 5 thọ
Bài học tiếp theo sẽ là: Sáu Khía Cạnh Quan Trọng Của Tâm Thức, phần 3: 14 chức năng.
