Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học ngày 11.9.2022
V. Phẩm Người Ngu_ Kệ số 2 (dhp 61)
Duyên sự:
Bài kệ nầy được đức Phật thuyết tại chùa Jetavana thành Sāvatthi, nhân câu chuyện của đệ tử tôn giả Mahākassapa.
Câu chuyện xảy ra tại thành Rājagaha. Tôn giả Mahākassapa có hai đệ tử trẻ, một đệ tử ngoan hiền và chu toàn phận sự, còn người đệ tử kia thì tắc trách và xảo quyệt.
Tôn giả Mahākassapa đã nhiều lần dạy dỗ khiển trách người đệ tử gian xảo.
Kẻ ấy đem lòng oán hận vị thầy. Một ngày kia nhân lúc thầy tế độ đi vào làng khất thực, người đệ tử ngu xuẩn ấy ở lại trú xứ đã nổi lửa thiêu huỷ ngôi tịnh thất của thầy rồi bỏ đi. Về sau người đệ tử ấy chết sanh vào địa ngục A tỳ.
Chuyện đệ tử của tôn giả Mahākassapa bị thầy khiển trách, tức giận mà thiêu huỷ tịnh thất của thầy tế độ, chuyện ấy đồn đãi ra mọi người đều biết.
Một vị tỳ kheo nọ từ thành Rājagaha du hành đến Sāvatthi ghé chùa Jetavana đảnh lễ đức Phật và trình bày sự việc tôn giả Mahākassapa bị người đệ tử đốt tịnh thất.
Nghe xong câu chuyện, Đức Phật đã thuyết bổn sanh con khỉ và chim sáo, rồi Ngài nói lên bài kệ: “carañce n’ādhigaccheyya … natthi bale sahāyatā”.
Dứt bài kệ, vị tỳ kheo nọ chứng quả dự lưu.
*
Chánh văn:
Carañce n’ādhigaccheyya
seyyaṃ sadisam_attano
ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā
natthi bāle sahāyatā.
(dhp 61)
*
Thích văn:
carañce [hợp âm caraṃ ce]
caraṃ [đối cách số ít của danh từ ba tính cara] người đi, người đồng hành.
ce [giới từ. Hình thức giản lược của sace] nếu.
n’ādhigaccheyya [hợp âm na adhigaccheyya]
na [phủ định từ] không, chẳng.
adhigaccheyya [động từ khả năng cách ngôi III số ít (adhi + căn gam)] đạt được, đắc được, có được.
seyyaṃ [đối cách số ít ba tính của tính từ seyya] tốt hơn, giỏi hơn.
sadisam_attano [hợp âm sadisaṃ attano]
sadisaṃ [đối cách số ít ba tính của tính từ sadisa] ngang bằng, đồng đẳng.
attano [chỉ định cách số ít của danh từ nam tính atta] ta, mình, chính mình.
ekacariyaṃ [đối cách số ít nam tính của tính từ ekacariya (eka + cariya)] đi một mình, độc hành, sống riêng.
daḷhaṃ [trạng từ] một cách chắc chắn, một cách kiên cường.
kayirā [động từ khả năng cách ngôi III số ít (căn kar + yirā)] làm, thực hiện. “daḷhaṃ kayirā” nên kiên quyết.
natthi [động từ hiện tại ngôi III số ít (na + atthi + “căn as”) không có, không là.
bāle [định sở cách số ít của danh từ nam tính bāla] kẻ ngu, nơi người ngu.
sahāyatā [chủ cách số ít của danh từ nữ tính sahāyatā] tình bạn, thân hữu, giao tình, giao hữu.
*
Việt văn:
Không được người đồng hành
hơn mình hoặc bằng mình
nên kiên quyết độc hành
không bè bạn kẻ ngu.
(pc 61)
*
Chuyển văn:
Attano seyyaṃ sadisaṃ caraṃ ce na adhigaccheyya ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā bāle sahāyatā natthi.
Nếu không có được bạn đồng hành tốt hơn mình hoặc bằng mình thì nên kiên quyết độc hành, không bè bạn với kẻ ngu.
*
Lý giải:
Bài kệ nầy đức Phật dạy cho chúng ta cách sống để không bị hệ luỵ, nhân sự việc người đệ tử ngu xuẩn của tôn giả Mahākassapa khi bị khiển trách đã đốt tịnh thất của tôn giả. Đối với tôn giả là bậc Lậu tận thì không gì làm hệ luỵ.
Nhưng đối với thường nhân đang trên đường tầm cầu pháp giải thoát thì muốn tiến hoá phải thân cận với bạn lành là người có trí tuệ và phẩm hạnh cao quí hơn mình hoặc bằng mình, nhờ bạn lành ấy hỗ trợ mình tăng trưởng giới, tăng trưởng định và tăng trưởng tuệ. Nếu không tìm được bạn đồng hành thiện tri thức như vậy thì thà sống một mình, chớ đừng kết bạn với kẻ ngu si, là người bạn xấu sẽ gây hệ luỵ cho mình thôi.
Ngay cả trong cuộc sống đời thường cũng vậy, kết bạn với kẻ ác xấu có thể làm tổn hại cho mình về danh dự, về tài sản và về tính mạng.
Kẻ ngu chính họ còn không làm lợi ích cho họ, huống nữa là làm lợi ích cho người khác.
Vậy nên phải tránh xa kẻ ác. Nếu vì lòng từ mẫn muốn tiếp độ kẻ ác, trước nhất phải xem mình có khả năng giáo hoá họ không? Kế đến là mình dạy họ nhưng không phải thân thiện giao du với họ; Và sau cùng là đừng để họ chi phối mình.
Biên soạn giáo trình: Tỳ khưu Tuệ Siêu
