Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học thứ năm 19.12.2024
XXVI
Phẩm Bà La Môn
(Brahmaṇavagga)
XXVI. Phẩm Bà La Môn_Kệ số 5 (dhp 387)
Chánh văn:
5. Divā tapati ādicco
rattiṃ ābhāti candimā
sannaddho khattiyo tapati
jhāyī tapati brāhmaṇo
atha sabbamahorattiṃ
buddho tapati tejasā.
(dhp 387)
Thích văn:
Divā [trạng từ] ban ngày.
Tapati [động từ hiện tại, tiến hành cách, parassapada, ngôi III, số ít, “
Ādicco [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ ādicca] mặt trời.
Rattiṃ [trạng từ] ban đêm.
Ābhāti [động từ hiện tại, tiến hành cách, parassapada, ngôi III, số ít, “ā +
Candimā [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ biệt ngữ candimā (danh từ nam tính vĩ ngữ ā)] mặt trăng.
Sannaddho [chủ cách, số ít, nam tính, tính từ sannaddha (quá khứ phân từ của động từ sannayhati)] nai nịt giáp phục, mặc quân trang.
Khattiyo [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ khattiya] chiến sĩ; vua Sát Đế Lỵ.
Jhāyī [chủ cách, số ít, nam tính, tính từ jhāyi] có thiền định, trú thiền.
Sabbanahorattiṃ [hợp âm sabbaṃ ahorattiṃ].
Sabbaṃ [trạng từ] suốt cả, trọn vẹn.
Ahorattiṃ [trạng từ] ngày và đêm, đêm ngày.
Buddho [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ buddha] bậc giác ngộ, đức Phật.
Tejasā [sở dụng cách, số ít, nam tính, danh từ biệt ngữ teja] bởi uy lực, do oai lực.
Việt văn:
5. Mặt trời sáng ban ngày
mặt trăng sáng ban đêm
giáp phục sáng chiến sĩ
thiền định sáng phạm chí
đức Phật do uy lực
chói sáng cả ngày đêm.
(pc 387)
Chuyển văn:
5. Ādicco divā tapati candimā rattiṃ ābhāti sannaddho khattiyo tapati jhāyī brāhmaṇo tapati, atha sabbaṃ ahorattiṃ buddho tejasā tapati.
Mặt trời sáng ban ngày, mặt trăng sáng ban đêm, vị Sát Đế Lỵ nai nịt giáp phục được chói sáng, vị bà la môn trú thiền tỏa sáng, còn đức Phật thì tỏa sáng suốt ngày đêm do uy lực.
Duyên sự:
Bài kệ này, đức Phật thuyết khi Ngài trú tại lâu đài của Visākhā Migāramātā, ở Sāvatthi, do câu chuyện trưởng lão Ānanda.
Vào buổi chiều một ngày Tự tứ, chư tăng vân tập để làm lễ tự tứ, trưởng lão Kāḷudāyi ngồi cuối hội chúng và đang nhập thiền, thân trưởng lão tỏa sáng như vàng ròng.
Cùng vào lúc ấy, vua Pasenadi nước Kosala, phục sức với mọi đồ trang sức, cầm hương hoa đến chùa.
Thời điểm này, mặt trăng mọc lên, mặt trời lặn xuống.
Tôn giả Ānanda nhìn ánh sáng của mặt trời hoàng hôn, ánh sáng của mặt trăng ló dạng, rồi nhìn sự tỏa sáng của thân vua, sự tỏa sáng của vị trưởng lão nhập thiền, sự tỏa sáng thân đức Như Lai. Ở đó, bậc Đạo sư rực rỡ vượt qua mọi sự tỏa sáng. Tôn giả bèn đảnh lễ bậc Đạo sư và nói:
“Bạch Thế Tôn, khi con nhìn các ánh sáng này, chỉ có sự tỏa sáng của Ngài là con thỏa thích, vì thân Thế Tôn rực rỡ vượt qua mọi sự tỏa sáng”.
Bậc Đạo sư đã nói với tôn giả:
“Này Ānanda, mặt trời sáng ban ngày, mặt trăng thì sáng ban đêm, đức vua chói sáng khi trang sức, còn bậc lậu tận tỏa sáng khi vị ấy tách rời hội chúng rồi nhập thiền; Nhưng chư Phật thì tỏa sáng cả đêm lẫn ngày do năm uy lực”.
Nói xong, đức Phật đã thuyết lên kệ ngôn này: Divā tapati ādicco…v.v…buddho tapati tejasā’ ti.
Dứt kệ ngôn, có nhiều vị đã chứng đắc quả thánh.
Lý giải:
Bài kệ này, đức Phật kết hợp năm sự kiện tỏa sáng: Ánh sáng mặt trời, ánh sáng mặt trăng, sự tỏa sáng của vua trong nghi vệ, sự tỏa sáng của vị A la hán nhập thiền và sự tỏa sáng của đức Phật.
Mặt trời chỉ tỏa sáng vào ban ngày, không có ánh mặt trời vào ban đêm.
Mặt trăng thì chỉ tỏa sáng ban đêm, không soi sáng ban ngày và chỉ khi không bị mây che khuất.
Vị Sát Đế lỵ, ở đây ám chỉ đức vua; Nhà vua chỉ tỏa sáng khi phục sức nghi trượng như mặc long bào, đội vương miện, đi giữa bốn binh chủng, có tiền hô hậu ủng… mới oai phong tỏa sáng.
Vị Phạm chí hay Bà la môn, ở đây ám chỉ vị Lậu tận A la hán; vị A la hán sẽ tỏa sáng khi vị ấy ngồi giữa hội chúng với phong thái an tịnh, trú trong thiền định.
Nhưng chư Phật thì luôn luôn tỏa sáng bất luận ban ngày hay ban đêm bởi năm uy lực. Các vị Chánh đẳng giác luôn tỏa sáng do uy lực giới (sīlatejena), do uy lực đức độ (guṇatejena), do uy lực trí tuệ (paññātejena), do uy lực phước báu (puññatejena) và do uy lực pháp giác ngộ (dhammatejena). Do năm uy lực này mà chư Phật luôn tỏa sáng ban ngày lẫn ban đêm.
Tỳ kheo Tuệ Siêu biên soạn.
