Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học thứ hai 17.2.2025
XXVI
Phẩm Bà La Môn
(Brāhmaṇavagga)
XXVI. Phẩm Bà La Môn_Kệ số 21 (dhp 403)
Chánh văn:
21. Gambhīrapaññaṃ medhāviṃ
Maggāmaggassa kovidaṃ
Uttamatthaṃ anuppattaṃ
Tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ.
(dhp 403)
Thích văn:
Gambhīrapaññaṃ [đối cách, số ít, nam tính, tính từ hợp thể gambhīrapañña (gambhīra + paññā + a)] có trí tuệ thâm sâu.
Medhāviṃ [đối cách, số ít, nam tính, danh từ medhāvī] bậc minh triết.
Maggāmaggassa [chỉ định cách, số ít, nam tính, danh từ hợp thể maggāmagga (magga + amagga)] đạo phi đạo, đạo lộ và không phải đạo lộ.
Kovidaṃ [đối cách, số ít, nam tính, tính từ kovida] thấy hiểu, thông suốt.
Uttamatthaṃ [đối cách, số ít, nam tính, danh từ hợp thể uttamattha (uttama + attha)] mục đích tối thượng.
Anuppattaṃ [đối cách, số ít, nam tính, tính từ anuppatta (quá khứ phân từ của động từ anupāpuṇāti)] đạt đến, đắc được.
Việt văn:
21. Minh triết, tuệ thâm sâu
thông suốt đạo, phi đạo
đạt đến đích tối thượng
ta gọi ấy Phạm chí.
(pc 403)
Chuyển văn:
21. Gambhīrapaññaṃ medhāviṃ maggāmaggassa kovidaṃ uttamatthaṃ anuppattaṃ taṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ brūmi.
Người có trí tuệ thâm sâu, minh triết, thông suốt đạo lộ và phi đạo lộ, đã đạt đến mục đích tối thượng. Người ấy, ta gọi là Bà la môn.
Duyên sự:
Bài kệ này, đức Phật thuyết khi Ngài trú tại đỉnh núi Gijjhakūṭa, đề cập đến tỳ kheo ni Khemā.
Trưởng lão ni Khemā được bậc Đạo sư tuyên dương là vị tối thắng về trí tuệ trong hàng nữ thinh văn.
Một ngày nọ, vào đầu canh hai, thiên chủ Đế Thích cùng với thiên chúng tụ hội trên đỉnh Linh Thứu Sơn (Gijjhakūta), đảnh lễ đức Phật và đang ngồi nghe pháp Ngài thuyết. Ngay lúc ấy, tỳ kheo ni Khemā cũng đi đến nghĩ rằng: “Ta sẽ diện kiến Bậc Đạo Sư”, nhưng khi thấy thiên chủ Đế Thích, bà vẫn đứng trên hư không đã đảnh lễ bậc Đạo sư rồi quay về.
Thiên chủ Đế Thích thấy bà, bèn hỏi đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, người nào đó là ai mà đến vẫn đứng trên hư không đảnh lễ Ngài rồi quay về?” _ “Thưa Đại vương, đó là con gái ta, tên Khemā, bậc đại trí tuệ, thông hiểu đạo và phi đạo”. Sau khi nói xong, đức Thế Tôn thuyết lên bài kệ này: Gambhīrapaññaṃ medhāviṃ…v.v…taṃ ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ’ ti.
Dứt kệ ngôn có nhiều vị thiên chứng đắc Tu đà hườn.
Lý giải:
Bài kệ này, đức Phật mô tả vị A la hán theo đặt điểm của đối tượng, cũng như bài kệ dhp 395 đức Phật mô tả vị A la hán theo đặc điểm của thánh ni Khemā, một vị tỳ kheo ni tối thắng về trí tuệ trong hàng Ni chúng.
Gọi là bậc Minh Triết (Medhāviṃ) tức là bậc sáng suốt minh mẩn; Ở đây là minh triết trong giáo pháp.
Gọi là có trí tuệ thâm sâu (gambhīrapaññaṃ) tức là vị có trí tuệ hiểu thấu đáo các pháp thâm sâu như ngũ uẩn, thập nhị xứ…v.v…
Gọi là thông suốt đạo phi đạo (maggāmaggassa kovidaṃ) tức là vị ấy rành rạch tỏ tường “đây là con đường dẫn đến khổ cảnh và đây không phải là con đường dẫn đến khổ cảnh”; “Đây là con đường dẫn đến nhàn cảnh và đây không phải là con đường dẫn đến nhàn cảnh”; “Đây là con đường dẫn đến níp bàn và đây không phải là con đường dẫn đến níp bàn”.
Gọi là đạt đến đích tối thượng (uttamatthaṃ anuppattaṃ) nghĩa là đạt đến quả vị A la hán, là cứu cánh của đời sống phạm hạnh.
Người ấy, đức Phật gọi là Bà la môn lậu tận (Khīnāsavabrahmaṇa)./.
Tỳ kheo Tuệ Siêu biên soạn.
