Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học chủ nhật 11.8.2024
XXIII
Phẩm Voi
(Nāgavagga)
XXIII. Phẩm Voi_Kệ số 6 (dhp 325)
Chánh văn:
6. Middhī yadā hoti mahagghaso ca
niddāyitā samparivattasāyī
mahāvarāho’ va nivāpapuṭṭho
punappunaṃ gabbhamupeti mando.
(dhp 325)
Chuyển văn:
6. Yadā middhī mahaggharo ca nivāpapuṭṭho mahāvarāho iva niddāyitā samparivattasāyī hoti mando punappunaṃ gabbhaṃ upeti.
Thích văn:
Middhī [chủ cách, số ít, nam tính, tính từ middhī] lừ đừ, dã dượi, mê ngủ.
Yadā [trạng từ] khi nào, khi mà.
Hoti [động từ hiện tại tiến hành cách, parassapada, ngôi III, số ít, “
hū + a + ti”] nó là.
Mahagghaso [chủ cách, số ít, nam tính, tính từ hợp thể mahagghasa (mahā + ghasa)] ăn nhiều, ăn quá no.
Niddāyitā [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ biệt ngữ niddāyitu] người ngủ.
Samparivattasāyī [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ hợp thể samparivattasāyī (samyarivatta + sāyī)] nằm lăn ra, nằm dật dựa.
Mahāvarāho’ va [hợp âm mahāvarāho iva]
Mahāvarāho [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ hợp thể mahāvarāha (mahā + varāha)] con heo mập.
Iva [bất biến từ tỷ giáo] ví như, như là.
Nivāpapuṭṭho [chủ cách, số ít, nam tính, tính từ hợp thể nivāpapuṭṭha (nivāpa + puṭṭḥa quá khứ phân từ của động từ poseti)] được nuôi bằng bả hèm, được nuôi bằng bằng thức ăn cặn bả.
Punappunaṃ [trạng từ] mãi mãi, hoài hoài.
Gabbhamupeti [hợp âm gabbhaṃ upeti]
Gabbhaṃ [đối cách, số ít, nam tính, danh từ gabbha] thai bào.
Upeti [động từ tiến hành cách, parassapada, ngôi III, số ít, “upa + i + a + ti”] đi đến, nhập vào.
Gabbhamupeti [thành ngữ] nhập thai, đầu thai, tái sanh.
Mando [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ manda] kẻ ngu si, người đần độn.
Việt văn:
6. Ăn nhiều, thân dã dượi
ngủ mê nằm lăn lóc,
như heo được nuôi lớn
kẻ ngu đầu thai mãi.
(pc 325)
6. Khi ăn quá no, thân dã dượi, ngủ mê, nằm lăn ra như con heo mập được nuôi bằng thức ăn thừa, kẻ u mê ấy sẽ tái sanh mãi mãi.
Duyên sự:
Bài kệ này, đức Phật thuyết ở Sāvatthi, khi Ngài trú tại Jetavanavihāra, cũng vì chuyện đức vua Pasenadi nước Kosala.
Câu chuyện này đã được nói đến trong duyên sự kệ pháp cú 204, phẩm An lạc (Sukhavagga).
Vua Pasenadi tính phàm ăn, ăn rất nhiều, mỗi bữa ăn hết một đấu gạo với các món ăn. Vì ăn nhiều nên thân thể béo phì và lúc nào cũng uể oải, lừ đừ, nhất là sau khi ăn.
Một ngày nọ, nhà vua sau khi ăn sáng no bụng đã đi đến Jetavana viếng thăm đức Phật theo lệ thường.
Vua Pasenadi vào đảnh lễ đức Phật rồi ngồi xuống một bên, nhưng nhà vua vật vã chống chọi với cơn buồn ngủ không thể ngồi yên ngay ngắn được.
Đức Thế Tôn thấy vậy bèn nói: “Thưa đại vương, sao đại vương không nghỉ ngơi cho khỏe mà lại đến đây?”
Vua đáp: “Con đến thăm viếng đức Thế Tôn. Quả thật, con rất khổ sở phải chống chọi cơn buồn ngủ sau khi ăn”.
Nghe vậy, đức Thế Tôn nói với Nhà vua rằng: “Thưa đại vương, ăn uống quá độ sẽ khổ sở như vậy”. Nói xong, Ngài thuyết bài kệ này: “Middhī yadā hoti mahagghaso ca…v.v…punappunaṃ gabbhaṃ upeti mando’ ti.
Sau khi thuyết lên bài kệ này, đức Thế Tôn đã dạy thêm cho Nhà vua cách ăn uống tiết độ, để cải thiện sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Vua Pasenadi thực hành theo lời dạy ấy và trở nên khỏe mạnh. Nhà vua càng vững niềm tin nơi Phật pháp.
Lý giải:
Bài kệ này, đức Phật thuyết nhân khi vua Pasenadi đang ngồi hầu chuyện với đức Phật mà thân dã dượi buồn ngủ, không cưỡng được do vừa ăn xong. Nhà vua bạch với đức Phật nỗi khổ vật vã đó.
Ăn nhiều (mahagghaso) là ăn quá no, ăn không biết tiết độ.
Thân dã dượi (middhī) là khi ăn quá no khiến thân trở nên nặng nề, lừ đừ, buồn ngủ.
Ngủ mê nằm lăn lóc (niddāyitā samparivattasāyī) là khi thân dã dượi khiến lười biếng, bạ đâu nằm đó rồi ngủ, ngáy phì phò, cũng như con heo được nuôi béo bằng cơm thừa canh cặn, thân ục ịch, nặng nề nằm lăn ra mà ngủ.
Kẻ ngu đầu thai mãi (punappunaṃ gabbhaṃ upeti). Đầu thai hay nhập thai (gabbhaṃ upeti) là thành ngữ ám chỉ sự tái sanh luân hồi, tái sanh vào cả bốn sanh loại (yoni) là noãn sanh, thai sanh, thấp sanh và hóa sanh; nói chung là sự tái sanh chứ không chỉ riêng là tái sanh vào loài thai sanh thôi.
Kẻ ngu (mando) là người đần độn, trí tuệ chậm chạp không phát triển.
Người ham ăn mê ngủ, tâm trí, muội lược không thể suy tư về tam tướng, không thể khéo quán xét vô thường_khổ não_vô ngã, để chứng đắc thánh đạo, thánh quả siêu thế, vượt thoát luân hồi, nên mãi mãi bị tái sanh.
Ở đây, cần phải hiểu là chúng sanh trầm luân do nhiều nguyên nhân, không phải chỉ do sự ham ăn, mê ngủ. Nhưng kẻ ham ăn, mê ngủ thì bị tái sanh mãi do sự đần độn, và đức Phật thuyết bài kệ như vậy, vì duyên sự vua Pasenadi ăn quá độ nên đức Phật cảnh tỉnh vua.
Tỳ kheo Tuệ Siêu biên soạn.
