Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học chủ nhật 7.12.2023
XVI
Phẩm Thân Ái
(Piyavagga)
XVI. Phẩm Thân Ái_Kệ số 10 (dhp 218)
Duyên sự:
Bài kệ này đức Phật thuyết khi Ngài trú tại Jetavana, thành Sāvatthi, nhân câu chuyện một vị trưởng lão đắc A na hàm.
Tương truyền, một vị trưởng lão A na hàm là thầy tế độ của nhiều vị tỳ kheo.
Một ngày kia, các tỳ kheo đệ tử hỏi thầy tế độ: “Bạch Ngài, Ngài đã chứng đạo quả gì rồi?”
Vị trưởng lão thầm nghĩ: “Quả A na hàm thì hàng cư sĩ tại gia cũng đắc được. Vậy để khi nào đắc quả A la hán rồi, ta sẽ trả lời cho các đệ tử”.
Vị trưởng lão còn đang đắn đo, chưa trả lời gì thì đã mệnh chung và tái sanh và cõi Tịnh cư thiên.
Các đệ tử của trưởng lão ấy khóc than sầu thảm. Họ đi đến bái kiến bậc Đạo sư, Ngồi xuống một bên mà khóc.
Bậc Đạo sư hỏi vì cớ gì mà khóc?
Các tỳ kheo ấy đáp: “Bạch Thế Tôn, thầy tế độ của chúng con vừa mệnh chung”.
_ “Này chư tỳ kheo, đó là lẽ thường tình, các pháp hữu vi phải biến hoại. Các ngươi chớ có sầu não”.
_ “Bạch Thế Tôn, chúng con cũng biết như thế, nhưng thầy tế độ của chúng con chưa trả lời cho chúng con, Ngài đã chứng đạt pháp thượng nhân nào, thì Ngài đã mệnh chung nên chúng con buồn”.
Đức Bổn Sư an ủi: “Này các tỳ kheo, chớ nên buồn khổ, thầy tế độ của các ngươi đã đắc quả A na hàm, nhưng tự nghĩ quả Bất lai người cư sĩ cũng chứng được, đợi khi ta chứng quả A la hán sẽ trả lời cho chúng đệ tử. Chưa kịp đạt đến quả Vô sanh thì đã mệnh chung, tái sanh về cõi tịnh cư. Này các tỳ kheo, thầy của các ngươi tâm không còn bị trói buộc vào dục trần”. Nói xong, đức Thế Tôn thuyết lên bài kệ: Chandajāto anakkhāte…v.v…uddhaṃsototi vuccatī’ ti.
Dứt kệ ngôn, các tỳ kheo đệ tử trưởng lão Bất lai đã chứng đắc đạo quả A la hán.
Chánh văn:
10. Chandajāto anakkhāte
manasā ca phuṭo siyā
kāmesu ca appaṭibaddhacitto
uddhaṃsoto’ ti vuccati.
(dhp 218)
Thích văn:
Chandajāto [chủ cách, số ít, nam tính, hợp thể tính từ “chanda + jāta”] có ước vọng, khởi nguyện vọng,
Anakkhāte [định sở cách, số ít, nam tính, hợp thể tính từ “an + akkhāta”] cái mà không nói ra được, không diễn tả được, pháp ly ngôn.
Manasā [sở dụng cách, số ít, nam tính, danh từ biệt ngữ mana] ý, tâm ý.
Phuṭo [chủ cách, số ít, nam tính, quá khứ phân từ phuṭa (của động từ pharati)] biến mãn, thể nhập, chứng nghiệm.
Siyā [động từ khả năng cách “
Kāmesu [định sở cách, số nhiều, nam tính, danh từ kāma] trong các dục, đối với các cảnh dục.
Appaṭibaddhacitto [chủ cách, số ít, nam tính, hợp thể danh “appatibaddha (a + paṭibaddha) + citta (citta + a)] người có tâm không dính mắc, có tâm không bị lệ thuộc.
Uddhaṃsoto’ ti [hợp âm uddhaṃsoto iti]
Uddhaṃsoto [chủ cách, số ít, nam tính, hợp thể tính từ “uddhaṃ + sota”] bậc thượng lưu thánh, bậc thánh Bất lai.
Iti [bất biến từ ] rằng, là.
Vuccati [động từ tiến hành cách, thể thụ động “
Việt văn:
10. Ước vọng pháp ly ngôn
ý thể nhập tam quả
tâm không luyến dục trần
được gọi “bậc Thượng lưu”.
(pc 218)
Chuyển văn:
Anakkhāte chandajāto manasā phuṭo kāmesu appaṭibaddhacitto ca siyā; Uddhaṃsoto iti vuccati.
Được gọi là bậc Thượng lưu (A na hàm), là người có ước vọng pháp ly ngôn (Níp bàn), ý đã thể nhập (quả hửu học), tâm không còn quyến luyến dục trần.
Lý giải:
Để giải thích cho các tỳ kheo đệ tử của vị trưởng lão vừa mệnh chung, Ngài nói, thầy tế độ của các người đã chứng quả Bất lai (A na hàm), rồi Ngài nói lên bài kệ pháp cú này để mô tả quả vị A na hàm:
Được gọi là “bậc Thượng lưu” (uddhaṃsoto’ ti vuccati). Nói cho đủ từ thì là “bậc thượng lưu sắc cứu cách” (uddhaṃsotākaniṭṭhagāmī), tức là bậc A na hàm (trong năm hạng) sanh tuần tự qua năm cõi Tịnh cư thiên, đến cõi sắc Cứu cánh (Akaniṭṭhā) tột cùng mới chứng A la hán và viên tịch. Ở đây, vì đức Phật biết rõ vị trưởng lão thầy tế độ của các tỳ kheo ấy, là bậc A na hàm như vậy.
Đức Phật nói bài kệ mô tả vị A na hàm là:
Vị ước vọng pháp ly ngôn (chandajāto anakkhāte), là vị thiết tha với níp bàn. Níp bàn gọi là pháp ly ngôn (anakkhāta) vì níp bàn không thể mô tả là hình dáng thế này hay màu sắc thế kia xanh, đỏ…v.v…
Vị thể nhập tam quả (manasā ca phuṭo siyā), là bậc A na hàm đã chứng nghiệm ba đạo quả hữu học: chứng đạo quả Tu đà huờn xong, chứng tiếp đạo quả Tư đà hàm, rồi chứng đạo quả A na hàm.
Vị tâm không luyến dục trần (kāmesu ca appaṭibaddhacitto), nghĩa là bậc A na hàm đã tuyệt trừ dục ái (kāmarāga) nên tâm không còn dính mắc trong năm dục lạc.
Bài kệ pháp cú này cần được hiểu như vậy.
Tỳ kheo Tuệ Siêu biên soạn.
