Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: PĀLI PHÁP CÚ
Bài học thứ năm 1.10.2023
XIV
Phật Đà
(Buddhavagga)
XIV. Phẩm Phật Đà_Kệ số 15 (dhp 193)
Duyên sự:
Bài kệ này, đức Phật thuyết khi Ngài trú tại Jetavana thành Sāvatthi, nhân câu hỏi của trưởng lão Ānanda.
Một hôm, trưởng lão Ānanda lúc ngồi nghỉ trưa đã suy nghĩ rằng: “Bậc Đạo Sư đã thuyết chổ sanh ra của loài cao quí, như voi thuần chủng thì sanh trong nòi giống Chaddanta hoặc nòi giống Uposatha, ngựa thuần chủng thì sanh trong nòi giống Sindhava hay Valāhaka, bò thuần chủng thì sanh trong nòi giống Dakkhiṇapatha…v.v…Nhưng con người thuần thiện thì sanh ở đâu?
Thế rồi trưởng lão Ānanda đi đến đức Thế Tôn, đảnh lễ Ngài, ngồi xuống một bên và bạch hỏi vấn đề ấy.
Đức Thế Tôn phán: “Này Ānanda, bậc Hiền nhân không sanh ở mọi nơi, mà chỉ sanh ở quốc độ trung tâm địa cầu; và sanh ra không phải sanh vào gia tộc mọi tầng lớp, mà chỉ sanh ra ở một trong hai gia tộc thượng lưu là Khattiya (Sát đế lỵ), hoặc Mahāsālabrahmaṇa (Bà la môn cự phú)”.
Nói xong, đức Thế Tôn thuyết kệ ngôn: Dullabho purisājañño…v.v…taṃ kulaṃ sukhamedhatī’ti.
Dứt pháp thoại có nhiều vị chứng đắc thánh quả.
Chánh văn:
15. Dullabho purisājañño
na so sabbattha jāyati
yattha so jāyatī dhīro
taṃ kulaṃ sukham_edhati.
(dhp 193)
Thích văn:
Dullabho [chủ cách, số ít, nam tính, hợp thể tính từ dullabha (du + labha)] khó được, khó có được, hiếm có.
Purisājañño [chủ cách, số ít, nam tính, hợp thể danh từ purisājañña (purisa + ājañña); đồng nghĩa với purisājānīya, purisājāneyya] người thuần thiện, Bậc Hiền nhân. Chữ Ājānīya chỉ có loài thú thì nghĩa là “thuần chủng”, thí dụ: Hatthājānīya (voi thuần chủng); Assājānīya (ngựa thuần chủng), goṇājānīya (bò thuần chủng)…
Sabbattha [trạng từ] khắp mọi nơi, tất cả chổ.
Jāyati [động từ tiến hành cách “
+ ya”, ngôi III, số ít] sanh ra, xuất hiện.
Yattha [trạng từ] ở nơi nào, bất cứ ở đâu.
Dhīro [chủ cách, số ít, nam tính, danh từ dhīrā] người trí, bậc thiện trí, bậc hiền trí.
Taṃ [chủ cách, số ít, trung tính, chỉ thị đại từ ta] ấy, đó.
Kulaṃ [chủ cách, số ít, trung tính, danh từ kula] gia đình, gia tộc.
Sukham_edhati [hợp âm sukhaṃ edhati]
Sukhaṃ [đối cách, số ít, trung tính, danh từ sukha] sự hạnh phúc, sự an lạc.
Ethati [động từ tiến hành cách “
+ a”, ngôi III, số ít] có được, thành tựu, kết quả.
Việt văn:
15. Bậc Hiền nhân khó gặp,
không sanh ra mọi nơi,
chổ nào Hiền trí sanh
gia tộc ấy hạnh phúc.
(pc 193)
Chuyển văn:
Purisājañño dullabho so sabbattha na jāyati, so dhīro yattha jāyati taṃ kulaṃ sukhaṃ edhati.
Bậc Hiền nhân khó gặp được, vị ấy không sanh ra trong mọi gia tộc; chổ nào bậc Hiền trí đó sanh ra, gia tộc ấy tràn đầy hạnh phúc.
Lý giải:
Voi thuần chủng, ngựa thuần chủng, bò thuần chủng đã là không dễ có được, huống chi là con người thuần chủng (purisājānīyo)? Rất khó có được.
Danh từ purisājañño đồng nghĩa với danh từ purīsājānīyo, người thuần chủng. Nhưng gọi như vậy hơi khó nghe nên phải dịch là người hiền thiện, bậc hiền nhân, bậc hiền trí. Đây ám chỉ đức bồ tát kiếp chót để thành Phật, khi đản sanh thì vị ấy còn là phàm nhân chưa phải là Phật (buddha), vì nếu đã là Phật thì không còn sanh nữa.
Mặc dù chỉ là bồ tát (Bodhisatta) nhưng kiếp chót đã viên mãn ba la mật, nên Ngài là bậc hiền nhân, hiền trí, một con người thuần thiện. Lúc là vị thái tử, bồ tát Siddhattha đã có nếp sống hiền thiện đạo đức rồi.
Bồ tát chánh đẳng giác kiếp chót, không phải sanh ra ở mọi nơi, Bồ tát chỉ sanh ra ở Trung thổ Nam thiện bộ châu, quốc độ trung tâm, không sanh ra ở xứ biên địa dân man ri mọi rợ; Lại nữa, bồ tát chánh đẳng giác chỉ sanh trong gia tộc Sát đế lỵ hoặc gia tộc Bà la môn, là hai tầng lớp thượng lưu trong xã hội thời bấy giờ, để sau này khi thành Phật, Ngài mới dễ thuyết pháp độ đời, hàng vua chúa, hàng quí tộc bà la môn mới chịu nghe.
Và thật diễm phúc cho gia tộc nào có bậc hiền nhân như vậy, sanh ra ở đấy.
Gia tộc nào có bậc hiền trí sanh ra, gia tộc ấy tràn đầy hạnh phúc, vì Ngài là bậc minh triết của gia tộc và đầy đủ phước báu sẽ đem lại phúc hạnh cho gia tộc.
Tỳ kheo Tuệ Siêu biên soạn
