Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG
Bài học ngày 22.9.2023
THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)
Bài 64. Tương Quan Giữa Các Tâm Javana Trong An Chỉ
Tattha somanassasahagatajavanānantaraṁ appanā pi somanassasahagatā va pāṭikankhitabbā. Upekkhāsahagatajavanānantaraṁ upekkhāsahagatā va. Tatthā pi kusalajavanānantaraṁ kusalajavanañ c’eva heṭṭhimañ ca phalattayam appeti. Kriyājavanānantaraṁ kriyājavanaṁ arahattaphalañ cā ti.
Dvattiṁsa sukhapuññamhā dvādas’opekkhakā paraṁ
Sukhitakriyato aṭṭha cha sambhonti upekkhakā
Puthujjanāna sekkhānaṁ kāmapuññā tihetuto
Tihetukāmakriyato vītarāgānam appanā.
Trong diễn trình (an chỉ) nếu tâm javana (xử lý), là tâm thọ hỷ thì những tâm an chỉ tiếp theo sẽ là thọ hỷ. Nếu tâm javana (xử lý) là tâm thọ xả thì những tâm an chỉ tiếp theo sẽ là thọ xả.
Cũng (trong sự tương quan) như thế, ngay sau tâm xử lý thiện, tiếp theo là những tâm thiện đối với ba quả (siêu thế) thấp. Ngay sau tâm xử lý duy tác tiếp theo là những (tâm siêu thế) đối với tâm quả a la hán.
(nói chi tiết hơn)
Sau khi tâm thiện thọ hỷ là 32 tâm (tâm thiền) khởi lên. Sau tâm (thiện) thọ xả, 12 tâm (tâm thiền thọ xả). Sau những tâm duy tác (hữu nhân) thọ hỷ, 8 tâm thiền sanh khởi. Sau những tâm duy tác (hữu nhân) thọ xả, 6 tâm thiền sanh khởi.
Đối với phàm nhân và những bậc thánh hữu học, tâm thiền sanh khởi nối tiếp theo tâm thiện dục giới tam nhân. Đối với bậc đoạn tận ái (a la hán), tâm thiền nối tiếp theo tâm duy tác dục giới tam nhân.
Chú Thích
Bài này bao gồm 2 đoạn kinh văn, nói về sự tương quan giữa những tâm xử lý trong các diễn trình tâm an chỉ như đắc thiền, nhập thiền, hiện thông, đắc đạo. Nhắc lại, là đối với những diễn trình tâm an chỉ, chặng tâm xử lý (javana) không phải chỉ có một thứ tâm như diễn trình ngũ môn hay ý môn thông thường, mà những công đoạn như chuẩn bị, cận hành, thuận thứ, chuyển tộc là tâm thiện dục giới hay tâm duy tác dục giới tam nhân, sau đó là những tâm thiền hiệp thế hay tâm siêu thế (cùng trong chặng xử lý (javana)).
Tất cả tâm siêu thế (tâm đạo và quả) đều được gọi ở đây là tâm thiền siêu thế.
Trước hết, là dù khác tâm như thọ phải tương đồng.
Các tâm chuẩn bị, cận hành… (luôn là tâm hợp trí) là thọ hỷ thì tâm thiền và tâm siêu thế nối tiếp cũng là thọ hỷ. Trong trường hợp của phàm nhân và cá bậc thánh hữu học gồm có 32 tâm là: 4 tâm thiện sắc giới từ sơ thiền đến tứ thiền, 16 tâm đạo siêu thế từ sơ thiền đến tứ thiền, 12 tâm quả siêu thế sơ quả, nhị quả, tam quả thuộc bốn tầng thiền sơ thiền đến tứ thiền. (4+16+12=32)
Trong trường hợp thọ xả thì những giai đoạn chuẩn bị, cận hành, thuận thứ, chuyển tộc là tâm thiện dục giới thọ xả hợp trí nối tiếp theo là những tâm thiền thọ xả. Đối với phàm nhân và các bậc thánh hữu học thì có 12 tâm thiền là thọ xả là tâm ngũ thiền sắc giới, 4 tâm thiền vô sắc, 4 tâm đạo siêu thế ngũ thiền và 3 tâm quả siêu thế ngũ thiền (1+4+4+3 =12)
Trường hợp phàm nhân và thánh hữu học khác với bậc hoàn toàn giải thoát.
Trong thuật ngữ Phật học chữ sekkha (được dịch là bậc hữu học) chỉ cho những bậc “còn có bậc cao hơn để đi tới” gồm chư vị thánh sơ đạo, sơ quả, nhị đạo, nhị quả, tam đạo, tam quả, và tứ đạo.
Bậc asekkha (thường được dịch là bậc vô học) là những bậc viên giác, những gì cần làm đã làm chỉ cho bậc tứ quả a la hán.
Bậc tứ đạo gọi là hữu học vì sau đó còn tứ quả.
Trong diễn trình tâm đắc tứ đạo thì những sát na chuẩn bị, cận hành, thuận thứ, chuyển tộc vẫn là tâm thiện dục giới hợp trí. Đối với diễn trình tâm chứng thiền, nhập thiền của của bậc tứ quả a la hán thì những sát na đó là tâm duy tác dục giới hợp trí.
Những tương quan trên rất cần được biết chính xác. Trong bộ THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA) của Ngài Anuruddha, thì phần diễn trình tâm tương đối ngắn gọn, tuy nhiên vì thấy cần thiết nên Ngài đã chú thích hai đoạn này. Giáo Trình Thắng Pháp của Ngài Saddhamma Jotika và Ngài Tịnh Sự, thì trong phần diễn trình tâm ý môn đặc biệt, nêu ra rất nhiều diễn trình nên những chi tiết này được tìm thấy rõ hơn.
