Lớp Phật Pháp Buddhadhamma
Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG
THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)
Bài 127. Hỗ Tương Duyên (Aññamaññapaccaya)
Theo Paṭṭhāna, hỗ tương duyên (Aññamaññapaccayo) được định nghĩa như sau:
“Yesaṃ dhammānaṃ aññamaññaṃ paccayo hoti te dhammā aññamaññapaccayena paccayā.”
“Những pháp nào là duyên hỗ tương cho nhau, thì các pháp ấy gọi là duyên bởi hỗ tương duyên.”
Khác với câu sanh duyên (sahajāta-paccayo) chỉ mối quan hệ đồng sinh, nhưng có thể tác động một chiều, hỗ tương duyên nhấn mạnh rằng các pháp đồng sinh không chỉ sinh khởi cùng nhau, mà còn hỗ trợ lẫn nhau trong sự tồn tại.
Có ba loại hỗ tương duyên chính:
Giữa các thuộc tánh tâm đồng sanh: Ví dụ, thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), tín (saddhā)... sinh khởi cùng với một tâm (citta) và hỗ trợ nhau trong hoạt động nhận thức.
Giữa tâm và thuộc tánh tâm: Tâm (citta) là nền tảng để tâm sở hoạt động và ngược lại, tâm sở làm rõ, định hình nội dung và sắc thái của tâm. Chúng cùng tồn tại trong một sát na tâm. Như trường hợp tâm và các thuộc tánh trong một khoảnh khắc nhận biết: Khi một người thấy một bông hoa, tâm nhãn thức (cakkhuviññāṇa) đồng sinh cùng với các thuộc tánh như xúc (phassa), thọ (vedanā), tưởng (saññā) và tư (cetanā). Các yếu tố này cùng tồn tại và tác động qua lại: không có tưởng thì không nhận ra bông hoa là gì; không có thọ thì không có cảm nhận; không có tư thì không có phản ứng hay khuynh hướng hành động.
Giữa các sắc pháp: Các thành phần của sắc pháp đồng sinh như địa, thủy, hỏa, phong trong một sắc tứ đại cũng hỗ trợ qua lại – ví dụ như sự cân bằng giữa tứ đại: Trong một vật thể như thân thể con người, địa đại nâng đỡ, thủy đại kết dính, hỏa đại sinh nhiệt (chất ấm), phong đại làm chuyển động. Nếu một trong những yếu tố này suy yếu, toàn bộ cấu trúc vật lý bị ảnh hưởng.
Điểm quan trọng trong hỗ tương duyên là tất cả pháp năng duyên cũng là sở duyên và ngược lại, tất cả pháp sở duyên cũng là năng duyên.
Năng duyên: 121 tâm + 52 thuộc tánh, 4 sắc đại chủng, sắc ý vật tái tục.
Sở duyên: 121 tâm + 52 Sở hữu, 4 sắc đại hiển, ý vật tái tục.
Dưới đây là trích đoạn trong quyển “Toát Yếu A Tỳ Đàm” của Hoà thượng Tuệ Siêu chương “Toát yếu duyên trợ”
7. Hỗ tương duyên
(Aññamaññapaccayo))
Hỗ tương duyên là mãnh lực trợ giúp có qua phải có lại; Năng giúp sở chỉ có một chiều, như tâm trợ sắc tâm… thì không gọi là hỗ tương, chỉ là đồng sanh thôi; Năng và sở giúp nhau song phương như thức uẩn trợ thọ uẩn, ngược lại thọ uẩn cũng trợ thức uẩn… gọi là câu sanh hỗ tương.
Do đó câu sanh duyên có 5 trường hợp mà hỗ tương duyên thì chỉ có 3 trường hợp trong 5 của câu sanh duyên thôi.
Chánh tạng giải thích:
Aññamaññapaccayo’ti – Cattāro khandhā arūpino aññamaññapaccayena paccayo – Cattāro mahābhūtā aññamaññapaccayena paccayo – Okkantikkhaṇe nāmarūpaṃ aññamaññapaccayena paccayo.
Hỗ tương duyên, như là bốn uẩn phi sắc trợ nhau bằng hỗ tương duyên – Bốn đại hiển trợ nhau bằng hỗ tương duyên – Vào thời điểm tục sinh danh và sắc trợ nhau bằng hỗ tương duyên.
Chú giải:
Bốn uẩn phi sắc, tức là 4 danh uẩn – thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn, thức uẩn. Bốn danh uẩn này đồng sanh trong một sát-na trợ giúp lẫn nhau, một trợ ba, ba trợ một, hai trợ hai. Như thế gọi là hỗ tương duyên.
Bốn đại hiển, tức là 4 nguyên tố vật chất – Đất, nước, lửa, gió. Bốn nguyên tố này đồng sanh trong một đơn vị vật chất trợ giúp lẫn nhau, một trợ ba, ba trợ một, hai trợ hai. Như thế gọi là hỗ tương duyên.
Vào thời điểm tục sinh cõi ngũ uẩn có danh tái tục tức là 15 tâm quả tái tục và 35 tâm sở hợp, sắc tái tục là sắc nghiệp ý vật. Tâm tái tục trợ sắc ý vật tái tục; sắc ý vật tái tục trợ tâm tái tục. Danh sắc tái tục trợ lẫn nhau gọi là hỗ tương duyên.
