Lớp Phật Pháp Buddhadhamma

Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG

THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)

Bài 131. Hậu sanh duyên (Pacchājātapaccayo)

Pacchā nghĩa là “sau”, jāta là “sanh ra”, – do đó Pacchājātapaccayo có thể dịch là: duyên sanh sau hay duyên được sinh ra sau mà làm điều kiện.

Nói cách khác, trong mối quan hệ duyên khởi này, một pháp xuất hiện sau nhưng lại làm điều kiện hỗ trợ cho một pháp có trước tiếp tục tồn tại và vận hành.

Điều này có vẻ nghịch với tư duy thông thường – vì thường ta nghĩ cái có trước mới làm duyên cho cái có sau. Nhưng Phật giáo, nhất là Abhidhamma, chỉ ra rằng nhân duyên là đa chiều, phức hợp và không nhất thiết theo thứ tự thời gian.

Ở đây, thức (tâm) – sinh sau – lại hỗ trợ, duy trì một phần của sắc pháp đã có trước.

Tương tự, trong tâm thức, tâm hậu sanh có thể trở thành duyên duy trì đối tượng của tâm trước (qua tác động của chú ý, ghi nhớ, hoặc khát ái), dù tâm trước đã diệt.

Hậu sanh duyên cho thấy tính tương tức, tương nhập của các pháp, vượt khỏi quan điểm đơn tuyến nhân quả.

Góp phần giúp hành giả thấy rõ vô ngã tính: rằng các pháp không độc lập, không tự tồn, mà chỉ tồn tại trong sự nương tựa và hỗ trợ lẫn nhau – kể cả giữa cái trước và cái sau.

Trong thiền quán, hiểu rõ duyên này giúp hành giả trạch pháp chính xác hơn khi quan sát tiến trình thân tâm.

Ngoài ra, duyên này cũng giải thích sự chiêu cảm của nghiệp báo: rằng có những nghiệp phát sinh sau lại góp phần duy trì, dẫn dắt các yếu tố đã sinh trước – tạo thành chuỗi tái tục liên tục.

Năng duyên: 117 tâm + 52 thuộc tánh (trừ 4 quả vô sắc và tất cả tâm tục sinh) là tâm sanh sau sau trong cõi ngũ uẩn.

Sở duyên : sát na trụ của 4 loại sắc pháp như bọn sắc nghiệp, sắc tâm, sắc quí tiết, sắc vật thực.

Dưới đây là trích đoạn trong quyển “Toát Yếu A Tỳ Đàm” của Hoà thượng Tuệ Siêu chương “Toát yếu duyên trợ”.

1. Hậu sanh duyên (Pacchājātapaccayo)

Hậu sanh duyên là sự trợ duyên bằng mãnh lực sanh sau. Như nhà cửa được trang hoàng tươm tất vì sắp đến ngày tết. Ngày tết sẽ diễn ra là nguyên nhân (năng) trợ duyên cho việc trang hoàng nhà cửa (sở).

Chánh tạng giải thích:

Pacchājātapaccayo’ti - pacchājātā cittacetasikā dhammā purejātassa imassa kāyassa pacchājātapaccayena paccayo.