Lớp Phật Pháp Buddhadhamma

Giáo trình Phạn ngữ Pāli

Bài học ngày 31.5.2021

---

Bài 1. CÁC LOẠI TỪ & BIẾN CÁCH DANH TỪ

CÁC TỰ LOẠI

• Các văn phạm Pāli chỉ phân chia có 4 tự loại:

1. Nāma: Danh từ, tính từ, và đại danh từ.

2. Akhyāta: Động từ.

3. Upasagga: Tiếp đầu ngữ, Tiếp vĩ ngữ.

4. Nipāta: Liên từ, giới từ, trạng từ, và bất biến từ.

Mặc dù các nhà ngôn ngữ cố gắng tìm những khái niệm về văn phạm tương đồng giữa các ngôn ngữ tuy vậy nên nhớ rằng quy luật văn phạm có nhiều sai biệt tuỳ mỗi ngôn ngữ. Cách hiểu thời xưa cũng như hôm nay cũng có nhiều khác biệt. Tự loại nāma đúng ra dịch là danh từ nhưng trong tiếp Pāli gồm cả tỉnh từ, nhân xưng đại danh từ... (Nên chú ý trong Anh ngữ danh từ (noun), tỉnh từ (adjective), đại danh từ (pronoun) là ba từ loại khác nhau).

TÁNH, SỐ, VÀ NGỮ CÁCH

Danh từ Pāli có 3 tánh và 2 số:

Tánh:

1. Pulliṅga: Nam tánh.

2. Itthiliṅga: Nữ tánh

3. Napuṃsakaliṅga: Trung tánh.

Số:

1. Ekavacana: Số ít.

2. Bahuvacana: Số nhiều.

Danh từ chỉ giống đực thuộc nam tánh, chỉ giống cái thuộc nữ tánh, những danh từ chỉ vật vô tri không phải luôn thuộc trung tánh. Thí dụ: rukkha (cây), canda (mặt trăng), thuộc nam tánh; dhana (tài sản), citta (tâm) thuộc trung tánh.

Hai danh từ chỉ một vật có thể có tánh khác nhau: pāsāṇa và silā đều chỉ hòn đá, chữ trước thuộc nam tánh, chữ sau thuộc nữ tánh. Chữ geha (nhà) vừa thuộc nam tánh, vừa thuộc trung tánh; kucchi (bụng) thuộc cả nam tánh và nữ tánh.

• Chữ Pāli biến thể theo 8 cách sau:

1. Paṭhamā: Chủ cách

2. Dutiyā: Đối cách

3. Tatiyā: Sở dụng cách

4. Catutthī: Chỉ định cách,

5. Pañcami: Xuất xứ cách

6. Chaṭṭhī: Sở thuộc cách

7. Sattamī: Định sở cách

8. Āpalana: Hô cách

8 biến cách của danh từ đặc biệt rất quan trọng với người học Phạn ngữ Pāli. Sau đây là định nghĩa và cách dùng những biến cách nầy do Giáo Sư Giác Giới biên soạn:

- Chủ cách: thường dùng làm chủ từ của câu.

Thí dụ: "Buddho dhammaṃ deseti" (Ðức Phật thuyết pháp) ...

- Ðối cách: thường dùng làm túc từ hay đối từ trực tiếp cho động từ.

Thí dụ: "Gāmaṃ gacchāmi" (Tôi đến làng) ...

- Sở dụng cách: thường dùng trong ý nghĩa phương tiện của hành động, hay nói lên sự hợp tác ...

Thí dụ: "Puriso rathena yāti" (Người đàn ông đi bằng xe)

"Ahaṃ tava saha vasāmi" (Tôi sống với anh) ...

- Chỉ định cách: thường dùng làm túc từ gián tiếp cho động từ hay làm túc từ cho những phân từ; hoặc để nói lên mục đích.

Thí dụ: "Tvaṃ yācakassa āhāraṃ desi" (Anh cho vật thực đến người hành khất)

"Namo buddhāya" (Tôi cung kỉnh Ðức Phật)

"Buddho lokahitāya lokasukhāya dhammaṃ desesi" (Ðức Phật thuyết pháp vì lợi ích cho đời) ...

- Xuất xứ cách: thường dùng trong ý nghĩa tách rời hay xuất phát ...

Thí dụ: "So gehasmā nikkhami" (Nó đã ra khỏi nhà)

"Migo byagghamhā bhāyi" (Con nai đã sợ con hổ) ...

- Sở thuộc cách: thường dùng trong ý nghĩa chỉ quyền sở hữu ...

Thí dụ: "Gehe me pituno ahosi" (Ngôi nhà của cha tôi);

"Kukkutiyā aṇdāni" (Những trứng của gà mái) ...

- Ðịnh sở cách: thường dùng trong ý nghĩa chỉ thời gian, nơi chốn.

Thí dụ: "Atīte kāle rājā rajjaṃ karoti" (Vào thời quá khứ có nhà vua cai trị quốc độ)

"Ahaṃ gāmasmiṃ jīvāmi" (Tôi sống trong làng) ...

- Hô cách: thường dùng để kêu gọi trong câu đàm thoại.

Thí dụ: "Gacchatha bhikkhave Vesaliṃ" (Hỡi chư tỳ kheo, hãy đi đến thành Vesāli)

"Ehi tāta putta" (Hãy lại đây, này con trai cưng) ...

BIẾN CÁCH CÁC DANH TỪ

• Các danh từ Pāli biến thể khác nhau tuỳ theo tánh và vĩ ngữ.

Biến cách của danh từ nam tánh vĩ ngữ a:

Cách _ Số ít / Số nhiều

1. Chủ cách _ o / ā

2. Đối cách _aṃ / e

3. Sở dụng cách _ena / ehi, ebhi

4. Chỉ định cách _ āya, assa / ānaṃ

5. Xuất xứ cách _ ā, amhā, asmā / ehi, ebhi

6. Sở thuộc cách _ assa / ānaṃ

7. Định sở cách _ e, amhi, asmiṃ / esu

8. Hô cách _ a, ā / ā

Biến cách của danh từ nara (Nam tánh vĩ ngữ a):

Cách _ Số ít / Số nhiều

1. Chủ cách _ naro / narā

2. Đối cách _ naraṃ / nare

3. Sở dụng cách _ narena / narehi, narebhi

4. Chỉ định cách _ narāya, narassa / narānaṃ

5. Xuất xứ cách _ narā, naramhā, narasmā / narehi, narebhi

6. Sở thuộc cách _ narassa / narānaṃ

7. Định sở cách _ nare, naramhi, narasmiṃ / naresu

8. Hô cách _ nara, narā / narā

Những từ sau đây cũng biến cách tương tự chữ nara:

- Manussa: con người

- Hattha: tay

- Pāda: chân

- Kāya: thân

- Rukkha: cây

- Pāsāṇa: hòn đá

- Gāma: làng

- Buddha: đức Phật

- Saṅgha: Hội chúng (Tăng)

- Āloka: ánh sáng

- Loka: thế giới

- Ākāsa: bầu trời

- Suriya: mặt trời

- Canda: mặt trăng

- Magga: con đường

- Putta: con, con trai (trong gia đình)

- Dhamma: Giáo Pháp

- Purisa: đàn ông; con người

- Sakuṇa: con chim

- Dāsa: nô lệ

- Bhūpāla: đức vua

- Mayūra: chim công

- Kassaka: nông dân

- Lekhaka: thư ký

- Deva: chư thiên, thiên thần

- Vānara: con khỉ

- Vihāra: tịnh xá

- Dīpa: ngọn đèn; hòn đảo

- Aja: con dê

- Kumāra: bé trai

- Vāṇija: thương nhân, lái buôn

- Sīha: sư tử

- Mitta: bạn

- Mañca: cái giường

- Āhāra: vật thực, thức ăn

- Cora: tên trộm

- Miga: con nai; thú vật

- Assa: con ngựa

- Goṇa: con bò

- Sunakha: con chó

- Varāha: con heo (lợn)

- Kāka: con quạ

A – Dịch sang tiếng Việt:

1. Manussānaṃ

2. Purise

3. Hatthaṃ

4. Pādamhi

5. Kāyena

6. Buddhesu

7. Dhammaṃ

8. Saṅghamhā

9. Suriye

10. Rukkhassa

11. Ākāsena

12. Bhūpālebhi

13. Devā

14. Candaṃ

15. Gāmasmā

16. Goṇāya

17. Sīhānaṃ

18. Asso

19. Sakuṇa

20. Mañcasmiṃ

21. Purisassa goṇo

22. Manussāṇaṃ hatthā

23. Ākāsamhi sakuṇā

24. Buddhassa dhammo

25. Mañcese manussā

26. Assānaṃ pādā

27. Rukkhe sakuṇo

28. Pasānamhi goṇo

29. Lokasmiṃ manussā

30. Bhūpālassa dīpo

B – Dịch sang Pāli

1. Những con chó

2. Của cánh tay

3. Trên những người

4. Từ trên cây

5. Trên những hòn đảo

6. Với cái chân

7. Bởi những cánh tay

8. Cho con sư tử

9. Của những con bò

10. Từ những con chim

11. Bởi ông vua

12. Ôi! Vị thiên thần

13. Cho mặt trời

14. Trên trời

15. Ngang qua thân

16. Trên giường

17. Của những mặt trăng

18. Trên đời

19. Con khỉ

20. Ngang qua mặt trăng

21. Cái thân của con bò

22. Con chim trên cây

23. Hòn đảo trên thế giới

24. Với những bàn chân của con người

25. Bởi những bàn tay của con khỉ

26. Của những con chim ở trên trời

27. Trong giáo lý của đức Phật

28. Những ngôi làng của đức vua

29. Những con chim từ nơi cây

30. Con ngựa trên con đường

(Phần sau đây chỉ áp dụng cho người học Pāli qua Anh ngữ không ứng dụng đối với học viên nói tiếng Việt)

Khi dịch sang Pāli các mạo từ đươc bỏ qua. Pāli không có những mạo từ tương đương. Chữ ta (kia, đó) có thể dùng cho chỉ định mạo từ và chữ eka (một) dùng cho bất định mạo từ. Cả hai đều cùng một tánh, một số và một biến cách với những danh từ mà nó bổ nghĩa (có bản chia riêng).

* Bài viết trích từ cuốn: "Giáo trình PĀLI, nguyên tác: THE NEW PALI COURSE, Tác giả Prof. A. P. Buddhadatta, Maha Nayaka Thera, Dịch giả: Ngài Thích Minh Châu.

Biên soạn giáo trình: Tỳ kheo Giác Đẳng