Lớp Phật Pháp Buddhadhamma

Môn học: THẮNG PHÁP PHỔ THÔNG

THẮNG PHÁP TẬP YẾU (ABHIDHAMMATTHASAṄGAHA)

Bài 126. Câu sanh duyên (Sahajātapaccayo)

Sahajātapaccayo – câu sanh duyên - là danh từ ghép từ ba thành tố Pāḷi:

• Saha: cùng
• Jāta: sinh ra
• Paccayo: duyên, điều kiện

Vì vậy, sahajātapaccayo có nghĩa là "trợ duyên của các pháp đồng sinh", tức là những pháp cùng phát sinh trong một sát-na và hỗ trợ nhau trong khoảnh khắc tồn tại ngắn ngủi ấy.

Câu sanh duyên mang hai đặc tính là đồng sanh và tương trợ. Như trường hợp trong bất cứ sát na tâm pháp nào cũng đều có 4 danh uẩn là thọ, tưởng, hành, thức. Hay trong trường hợp sắc pháp thì bốn sắc đại chủng là đất, nước, lửa, gió luôn cùng sinh khởi và trợ nhau.

Thắng Pháp ghi nhận câu sanh duyên trong cả ba trường hợp: danh trợ danh, sắc trợ sắc, danh sắc đồng sanh trợ nhau.

Câu sanh duyên khẳng định điểm then chốt trong Phật Pháp về hiện tượng giới là không có một pháp hữu vi nào tồn tại độc lập và vô điều kiện, như lập thuyết về thượng đế và linh hồn hằng hữu. Đó cũng là khía cạnh quan trọng của lý vô ngã.

Tâm (citta) và các thuộc tánh (cetasika), trong một cách nói khác là bốn danh uẩn (thọ, tưởng, hành, thức) mang những đặc tánh tương đồng là đồng sanh, đồng diệt, đồng nương một căn, đồng biết một cảnh là những khái niệm “lạ mà không lạ” trong Phật học. Những dịch giả Trung Hoa thời xưa gọi tâm là tâm vương, thuộc tánh là tâm sở, ví như khi gọi một triều đình thì phải bao gồm nhà vua và triều thần. Năm uẩn, đặc biệt là bốn danh uẩn, phải được hiểu cả hai mặt vi mô và vĩ mô. Thắng Pháp Abhidhamma đặc biệt có những phân tích về các uẩn theo vi mô mà câu sanh duyên là một điển hình.

Một điểm khác cần lưu ý là câu sanh duyên nói về sự sanh khởi, tồn tại, hoại diệt của từng sát na tâm thức và vật chất trong khoảnh khắc cực vi, như triệu triệu sát na trong một tích tắc. Đây là điều rất khó tưởng tượng đối với con người thời xưa, nhưng lại được biết nhiều trong khoa học vật lý ngày nay, thí dụ có những chip processor xử lý hằng triệu data trong một giây hoặc sự hiểu biết về nguyên tử của vật chất…

Năng duyên: 121 tâm, 52 thuộc tánh, 4 sắc đại hiển, sắc ý vật tái tục.

Sở duyên: 121 tâm, 52 tâm sở, 28 sắc pháp.

Dưới đây là trích đoạn trong quyển “Toát Yếu A Tỳ Đàm” của Hoà thượng Tuệ Siêu chương “Toát yếu duyên trợ”

6. Câu sanh duyên (Sahajātapaccayo)

Câu sanh duyên là mãnh lực trợ giúp bằng cách sanh cùng thời điểm. Như ngọn đèn được thắp lên thì ánh sáng đồng thời bừng tỏa.

Chánh tạng giải thích:

Sahajātapaccayo’ti – Cattāro khandhā arūpino aññamaññaṃ sahajātapaccayena paccayo – cattāro mahābhūtā aññamaññaṃ sahajātapaccayena paccayo – Okkantikkhaṇe nāmarūpaṃ aññamaññaṃ sahajātapaccayena paccayo – Cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ sahajātapaccayena paccayo – Māhābhūtā upādārūpānaṃ sahajātapaccayena paccayo.

Gọi là câu sanh duyên, như bốn uẩn phi sắc trợ lẫn nhau bằng câu sanh duyên – Bốn đại hiển trợ lẫn nhau bằng câu sanh duyên – Vào thời điểm tục sinh, danh và sắc trợ lẫn nhau bằng câu sanh duyên – Các pháp tâm và tâm sở trợ sắc tâm bằng câu sanh duyên – Sắc đại hiển trợ sắc y sinh bằng câu sanh duyên.

Chú giải:

Bốn uẩn phi sắc (cattāro khandhā arūpino) tức là 4 danh uẩn – thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn. Bốn danh uẩn này đồng sanh trong một sát-na trợ giúp lẫn nhau, một trợ ba, ba trợ một, hai trợ hai. Như thế gọi là câu sanh duyên.

Bốn đại hiển (cattāro mahābhūtā) tức là 4 nguyên tố – đất, nước, lửa, gió. Bốn nguyên tố này đồng sanh trong một đơn vị vật chất, chúng trợ lẫn nhau, một trợ ba, ba trợ một, hai trợ hai. Như thế gọi là câu sanh duyên.

Vào thời điểm tục sinh danh và sắc trợ lẫn nhau. Tâm quả tái tục gọi là danh, sắc ý vật tái tục cõi ngũ uẩn gọi là sắc. Danh và sắc tái tục đồng sanh vào sát-na tục sinh, tâm tái tục trợ sắc ý vật tái tục, sắc ý vật tái tục là trú căn cho tâm tái tục. Như thế gọi là câu sanh duyên.

Các pháp tâm và tâm sở trợ sắc tâm, tức là sát-na tâm tạo sắc tâm (cittājarūpa) bằng câu sanh duyên.

Sắc đại hiển trợ sắc y sinh, tức là sắc tứ đại trợ sắc y sinh đồng sanh một bọn như bọn sắc nghiệp, bọn sắc tâm, bọn sắc quý tiết, bọn sắc vật thực bằng câu sanh duyên.